Μόνο ο Ποιητής μπορεί να μας Αποκαλύψει την Ομορφιά...

...Όπου κι Αν Κρύβεται !

του Τάκη Βαρβιτσιώτη, 

Είναι πολλά χρόνια τώρα που κρατώ αυτές τις σημειώσεις για ατομική μου αποκλειστικά χρήση. Γι’ αυτό και ελάχιστες από αυτές δημοσιεύτηκαν ίσα με σήμερα. 

Άλλες αντιπροσωπεύουν σκέψεις μου και συμπεράσματα μιας ολόκληρης ζωής αφιερωμένης στην ποίηση και στη τέχνη με θρησκευτική ευλάβεια, άλλες απηχούν απόψεις που αποθησαύρισα από μελέτες μου και άλλες απλώς τις αντέγραψα και τις μετέφερα αυτούσιες γιατί βρήκα πώς ταίριαζαν απόλυτα με τις δικές μου … 

Υπάρχουν ακόμα και μερικές άλλες σημειώσεις μου που, καθώς έχουν περάσει τόσα χρόνια, δεν είμαι βέβαιος ότι μου ανήκουν εξ ολοκλήρου. Δεν νομίζω ότι αυτό έχει καμιά σημασία αφού θα μπορούσαν να είναι και δικές μου, αλλά να διαφέρουν μόνον ως προς τον τρόπο έκφρασής τους…. 

Είμαστε όλοι , όπως φαίνεται, συγκοινωνούντα δοχεία κι έτσι επιβεβαιώνεται αυτό που είπε ο Reverdy, ότι «δεν παίρνει ποτέ κανείς από έναν άλλο συγγραφέα παρά μόνο ό, τι ήδη του ανήκει».

Θεωρώ αυτές τις σημειώσεις εξαιρετικά σημαντικές και πολύτιμες. Για όλους εμάς, τα ισόβια μαθητούδια της ποίησης, αλλά και για τους άλλους φίλους της. Ίσως έτσι εμείς συνειδητοποιήσουμε καλύτερα ποιοι είμαστε και τι είναι αυτό που μας συμβαίνει και οι άλλοι το μυστήριο και το θαύμα του ποιητικού φαινομένου.

Από το βιβλίο του Τ. Β. Ο διάπλους του καθρέφτη, 
Σημειώσεις για την ποίηση, 2008

Τι είναι ένα ποίημα; Το αίμα σου πού αστράφτει συμπυκνωμένο σε μια λέξη. Και τι σημαίνει να είσαι ποιητής; Σημαίνει, πριν απ’ όλα, να αγαπάς ολοένα και πιο πολύ, ξεπερνώντας τον εαυτό σου. Να είσαι αδιάκοπα ερωτευμένος με όλα τα πράγματα κι ακόμα να είσαι η άκρα ταπεινοφροσύνη.

Η καταγωγή της ποίησης βρίσκεται πριν απ’ όλους τους καιρούς και θα τελειώσει ύστερα απ’ αυτούς.

Στην τέχνη δεν υπάρχουν σχολές. Υπάρχει καλή και κακή τέχνη.

Αντιγράφω από τον Vicente Huidobro. «Όλη η ιστορία της τέχνης δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ιστορία της εξέλιξης από τον άνθρωπο-καθρέφτη προς τον άνθρωπο-θεό. 
Ο καλλιτέχνης, δημιουργός απόλυτος, ένας μικρός θεός».

Το έργο τέχνης, και βέβαια το ποίημα, είναι όπως ένας κεραυνοβόλος έρωτας. Πρέπει να γοητεύει ή μάλλον να συγκλονίζει, να σε κάνει να παραλύεις από την πρώτη στιγμή. 

Αν δεν συμβαίνει αυτό, όλες οι κριτικές και οι εξηγήσεις δεν έχουν καμιά σημασία και δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα.

Υπάρχει ένα πέπλο που καλύπτει τον κόσμο και που μπορεί να ανασύρει μονάχα ο ποιητής για να μας δείξει την ομορφιά που κρύβεται πίσω του.

Τι σκοτεινός θα ήταν ο κόσμος αν δεν υπήρχαν η ποίηση, ο έρωτας, τα παραμύθια, οι νεράιδες, τα παιδιά!

Η ποίηση στις βαθύτερες επιδιώξεις της ήταν και είναι πάντοτε ταυτόσημη με τη χαρά, με την ελπίδα, με την ανάσταση, με την αγάπη της ζωής, με την ελευθερία. Και ποιητής είναι ο άνθρωπος που πιστεύει στα θαύματα, που αναζητεί έναν παράδεισο κάτω από οποιαδήποτε μορφή.

Δεν υπάρχουν μεγάλοι και ελάσσονες ποιητές ή καλλιτέχνες. Υπάρχουν μοναδικοί ποιητές και καλλιτέχνες. 

Ίσως όλη η βαθύτερη έννοια του ρομαντισμού να κρύβεται σ' αυτούς τους στίχους του Λαμαρτίνου : «Ο άνθρωπος είναι ένας άγγελος εξόριστος που αναθυμάται τους ουρανούς».

Δεν γράφει κανείς ένα ποίημα. Το ανακαλύπτει από στίχο σε στίχο, από λέξη σε λέξη, ξεκινώντας από έναν μουσικό ήχο, από έναν εσωτερικό ρυθμό.

Η ποίηση δεν βρίσκεται αποκλειστικά στα ποιήματα. Μπορεί να την βρει κανείς παντού. Σε μια ματιά, σ' ένα χαμόγελο, σ' ένα ζωγραφικό πίνακα, σε μια μελωδία, στους καπνούς πάνω απ' τις στέγες τον χειμώνα ....

Η απλότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά αποθησαυρισμένη σοφία, η έσχατη δυσκολία που υπερνικήθηκε.

«Η διάνοια ποτέ δεν τραγούδησε, δεν είναι αυτή η αποστολή της», γράφει ο Antonio Machado.

Καταφεύγω και πάλι στον Stephane Mallarme. «Η ποίηση ένα ένδοξο ψεύδος ... Δεν είμαστε παρά μάταιες μορφές της ύλης, αλλά πολύ υπέροχες, γιατί ανακαλύψαμε τον Θεό και την ψυχή μας ... Είμαστε πολυτελείς αλληγορίες του Μηδενός ...»

Όταν η ψυχή βρεθεί στην πιο σιωπηλή της ώρα, τότε σε μια κατάσταση απόλυτης ελευθερίας και αυθορμητισμού μπορεί να γεννηθεί η ποίηση.

Να ζήσει κανείς ποιητικά, δηλαδή όχι επιφανειακά, με αίσθημα και φαντασία, με πάθος, με έξαρση και ενθουσιασμό όλες τις χαρές και τις θλίψεις που μας προσφέρει η μοίρα, να νοιώσει όλη την ιερότητα της ύπαρξης, αυτό πρέπει να είναι το υπέρτατο ιδεώδες.

Κάθε είδους εκλαΐκευση της τέχνης μοιραία την εκχυδαΐζει. Παιδεία του λαού δεν σημαίνει να κατεβάζεις την τέχνη στο επίπεδο του λαού, αλλά να ανεβάζεις τον λαό στο επίπεδο της τέχνης.

Η ανακάλυψη της ποιότητας ενός έργου τέχνης - και βέβαια της ποίησης - παραμένει πάντα προνόμιο μιας αριστοκρατίας του πνεύματος, μιας elite, και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε για τη διάδοση των καλλιτεχνικών αξιών είναι να ευχόμαστε τη διεύρυνση αυτής της αριστοκρατίας. Κάθε αντίθετη άποψη δεν είναι παρά δημαγωγία και αγοραίος λαϊκισμός.

Όπως η ζωή θεμελιώνεται στην πραγματικότητα του θανάτου, έτσι και ο λόγος, ο ποιητικός λόγος, θεμελιώνεται στην πραγματικότητα της σιωπής.

Η ωραιότερη σελίδα που γράφτηκε στη παγκόσμια λογοτεχνία για την αγάπη ανήκει στον Απόστολο Παύλο και βρίσκεται στην Α΄προς Κορινθίους επιστολή.

Κανείς δεν μπορεί να γράψει τίποτα σπουδαίο αν δεν είναι αφάνταστα πονεμένος ή τρομερά ερωτευμένος.

Ο αληθινός καλλιτέχνης δεν ακολουθεί μόδες και συνταγές, αλλά βρίσκει μόνος του την αλήθεια, τη δική του αλήθεια, πληρώνοντας με το αίμα του.

Ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ευρωπαϊκής ποίησης υποκατέστησε τον δυναμισμό των φυσικών αξιών, δηλαδή την έμπνευση, την αυθορμησία και την παρθενική όραση με διανοητικές κατασκευές. Έτσι χωρίς μύθους, χωρίς εικονογραφική φαντασία, χωρίς μια έντονα ερωτική στάση στη ζωή, οδηγείται στη φθορά και την παρακμή.

Η νεότερη ποίηση δεν σημαίνει ασυδοσία, δεν μπορεί να παρέχει εν λευκώ ελευθερία για να την καταχρώνται οι άμουσοι και οι αδαείς. Αντίθετα, έχει δικούς της μυστικούς κανόνες που είναι αδυσώπητοι και περισσότερο αυστηροί από τους κανόνες της παραδοσιακής ποίησης και προσωδίας.

Για όσους ασπάζονται την ορφική τέχνη, ο ποιητής είναι ένας μάγος οραματιστής, εξάγγελος μυστικών μηνυμάτων, δημιουργός ενός κόσμου θαυμαστού, υπερπραγματικού, μια θεμελιακής σχέσης ανάμεσα στην ποίηση και τη μουσική ή ανάμεσα στην ποίηση και τη σιωπή.

Η ποιητική πράξη επιζητεί την αμοιβαιότητα, ο ποιητής τον ιδανικό αναγνώστη. Η ποίηση ολοκληρώνεται, αποκτά την πλήρη σημασία της όταν αναβιώνει στην ψυχή του αναγνώστη. Αλλιώς είναι ένας πολύτιμος λίθος που χάνεται.

Η ποίηση είναι μια ερωτική πράξη. Το να γράφει κανείς ποιήματα είναι σαν να ερωτεύεται.

Το να ξαναγίνει ο κόσμος ωραίος, άδολος, αθώος, εξαρτάται από μας τους ίδιους, από την ψυχή μας, από τα μάτια μας, από τη διάθεσή μας να ονειρευόμαστε.

Ένα ερωτικό ποίημα ή μυθιστόρημα αξίζει όσο οτιδήποτε άλλο.  Η υποχρέωση ενός συγγραφέα – και η επαναστατική υποχρέωση – είναι μόνο να γράφει καλά … Η μοναξιά είναι ένας αναμφισβήτητος όρος της δημιουργίας. Δεν υπάρχει πιο μοναχικό επάγγελμα από εκείνο του συγγραφέα. Gabriel Garcia Marquez.

Μέσα στο αίμα των ποιητών κοχλάζει πάντα ένα επαναστατικό πάθος, η αγάπη για τον άνθρωπο, το όνειρο ενός κόσμου πιο ανθρώπινου.





Με την ποίηση ο άνθρωπος αγγίζει τα έσχατα και τα βαθύτερα όρια της ύπαρξής του.

Νομίζω πως δεν είπαν μάταια ότι κάθε μεγάλη ποίηση είναι μεταφυσική και ότι η ποίηση είναι μία συνεχής άσκηση συγκεκριμένης μεταφυσικής. Πάντως μία είναι η αλήθεια. Μόνο ο λόγος του ποιητή που είναι ο λόγος της ψυχής κρίνεται άξιος να προσεγγίσει το είναι, το όντως ον.

Η σημερινή ποιητική γραφή αποτελεί αληθινά μια καινούρια γλώσσα που ανατρέπει τους καθιερωμένους γλωσσικούς κανόνες επικοινωνίας και αποβαίνει ένα μυστήριο επικίνδυνο αλλά και συγκινητικό. 

Ζούμε μια ευτυχισμένη περίοδο της ελληνικής ποίησης, και εννοώ την πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική γενιά, κυρίως.  Διαθέτουμε μια πλειάδα πολύ άξιων ποιητών που αν μεταφράζονταν ικανοποιητικά σε ορισμένες βασικές γλώσσες θα κέρδιζαν μια παγκόσμια αναγνώριση. Η χρήση μιας γλώσσας μειονοτικής, όπως η ελληνική, που μολονότι είναι η ωραιότερη στον κόσμο, η μητέρα όλων των γλωσσών, απευθύνεται σ’ έναν πολύ περιορισμένο αριθμό ανθρώπων, κοστίζει αφάνταστα στους ποιητές μας γιατί τους στερεί μιαν άμεση επικοινωνία μ’ εκατομμύρια αναγνώστες σ’ όλο τον κόσμο.

Η βαθύτερη αλήθεια δεν αποκαλύπτεται με τη γνώση σε όποιον σκέφτεται, αλλά σε όποιον δεν σκέφτεται εγκαταλείποντας τον εαυτό του στην ποιητική έκσταση και ξανακερδίζοντας τη χαμένη αθωότητά του.

Η απώλεια μιας κοινής κατανοητής ποιητικής γλώσσας, ενός κοινού ποιητικού μέτρου, είναι συνέπεια της απανθρωποποίησης, του εκβαρβαρισμού της κοινωνίας μας, της έλλειψης ενός κοινού μύθου, μιας κοινής πίστης, της ανέκκλητης εξορίας μας μέσα σ’ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η δράση και η οικονομική παραγωγή.

Ενώ η ποίηση κατά ένα μεγάλο μέρος έγινε ένα όργανο εξαιρετικά ειδικευμένο, χωρίς ακροαματικότητα, μια πεμπτουσία για ελάχιστους προνομιούχους, για μια elite, η μεγάλη μάζα στράφηκε προς τη βιομηχανία των τεχνητών ονείρων, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Η παρουσία του ποιητή στην πολιτεία, σ' αυτόν τον κόσμο με τη λογική δομή και τις οικονομικές ανάγκες, τον αποστεγνωμένο, χωρίς ψυχή, όπου κάθε φανταστική ή μαγική δυνατότητα έχουν εκδιωχθεί, αποτελούσε από την εποχή ακόμη του Πλάτωνα ένα σκάνδαλο. Ο ποιητής έπρεπε να εξορισθεί από την Πολιτεία γιατί ήταν ένας δημόσιος κίνδυνος και ένας κατήγορος που θύμιζε ότι ο κόσμος θα μπορούσε να είναι διαφορετικός, ότι υπάρχει κάτι άλλο εκτός από την ψυχρή λογική, την αριθμητική, από το χρηματιστήριο, από την πολιτική, από την οικονομία, γιατί πίστευε, όπως ο Ντοστογιέφσκι, ότι το 2 x 2= 4 δεν είναι πια η ζωή, αλλά η αρχή του θανάτου.

Η ποίηση εκπορεύεται από την ενόραση, η επιστήμη βασίζεται στην επαλήθευση των φυσικών φαινομένων, αλλά και οι δύο είναι θαυμαστές μορφές της ανθρώπινης γνώσης. Και ας εκτιμήσουμε ακόμα όσα είπε για την ποιητική εμπειρία μ’ έναν έξοχο τρόπο ένας διαπρεπής δημιουργός, ο Octavio Paz. 

«Η ποιητική εμπειρία όπως και η θρησκευτική είναι ένα πήδημα θανάτου, μια φυσική μεταβολή που είναι επίσης μια επάνοδος στην καταγωγική μας φύση. Κάθε γλωσσική περιπέτεια παρουσιάζει ένα χαρακτήρα καθολικό, ο άνθρωπος ολόκληρος παίζει τη ζωή του σ’ ένα μόνο λόγο. Η ποίηση είναι ένα επικίνδυνο άλμα ή δεν είναι τίποτα. 

Είπαν πως η ποίηση είναι ένα μέσο που διαθέτει ο άνθρωπος για να πει όχι σε όλες τις εξουσίες που, καθώς δεν είναι ικανοποιημένες με το να διαθέτουν τη ζωή μας, θέλουν επίσης να καθυποτάξουν τη συνείδησή μας».

«Αφοσιωμένος λοιπόν ο ποιητής σε μια παρόμοια εμπειρία, ταυτόσημη με την παλίρροια του όντος», για να επικαλεστώ πάλι τον Octavio Paz, σε μια τέτοια γνωστική περιπέτεια μέσα σ’ έναν τόσο παγερό και αφιλόξενο κόσμο, προσπαθεί ν’ αντλήσει από τα βάθη του εαυτού του, να ανακαλύψει μέσα του τους τρόπους για να ζήσει και να αναπνεύσει και επομένως η οποιαδήποτε έκφρασή του δεν μπορεί να απεικονίζει παρά την αγωνία ενός ανθρώπου που αγωνίζεται να σπάσει το τζάμι του στενού κελιού όπου τον έχουν φυλακίσει για να μην πεθάνει από ασφυξία. 

Ο Andre Gide προσδιόρισε περίφημα αυτό το τραγικό αδιέξοδο της τέχνης και της ποίησης στην εποχή μας: «η τέχνη», γράφει «αρχίζει εκεί όπου η ζωή δεν επαρκεί πια να εκφράσει τη ζωή …
Σ’ αυτούς τους απελπιστικούς καιρούς είναι λιγότερο από οποιαδήποτε άλλη φορά, ένα επάγγελμα, μια τέρψη, ένα βίτσιο…  Ακόμη λιγότερο μια κοινωνική εξυπηρέτηση. Είναι ένας τρόπος ύπαρξης, μια απόπειρα να αναπνεύσει κανείς μέσα σ’ έναν αποπνικτικό κόσμο».
____________________________________
Τάκης Βαρβιτσιώτης

Utopia