Ελύτης, Oι καλοί ποιητές τρέφονται από τη μετατροπή του τίποτε... σε κάτι

Οδυσσέας Ελύτης: 
Η μεταφυσική του φωτός στο έργο του

    Αν θέλουμε να ορίσουμε ως κεφαλαιώδη την αισθητική λειτουργία ενός έργου για να οδηγηθούμε συμπερασματικά στη λογοτεχνική του αξία θα πρέπει να εστιάσουμε στον τρόπο με τον οποίο ένας δημιουργός προσλαμβάνει, αξιολογεί και τελικά χρησιμοποιεί την έννοια του φωτός, σε όλες του τις εκφάνσεις, μέσα στο έργο του, καθώς, όπως λέει ο Ρενέ Σαρ: «Ποίηση και αλήθεια είναι συνώνυμες λέξεις» και η αλήθεια μόνο μέσα στη διαύγεια του φωτός αποκαλύπτεται.

   Πρόκειται για ένα είδος μεταφυσικής επανάστασης, η οποία συντελέστηκε μέσα στο νεότερο έργο των δημιουργών. 
Από τις αναζητήσεις του Ματίς, τον μεταϊμπρεσσιονισμό του Σεζάν, τον κυβισμό του Πικάσο, η σύγχρονη τέχνη αναπτύχθηκε σημαντικά. 
   Κοινός παρανομαστής σε όλες αυτές τις νεότερες αναζητήσεις αλλά και κοινός στόχος υπήρξε η διαφάνεια, μια έννοια από την οποία όλα τα μεταγενέστερα ρεύματα της τέχνης και ιδιαίτερα ο υπερρεαλισμός επιχείρησαν να ανασυνθέσουν και να αποδώσουν έναν νέο κόσμο, ενεργοποιώντας ένα μηχανισμό έως τότε παραγνωρισμένο: την εσωτερική όραση. 
Με αυτό τον τρόπο η συνείδηση αποκτά ένα νέο ρόλο, αυτόν του ηθμού και το πνευματικό έργο γίνεται το πρισματικό κάτοπτρο της συνείδησης.

   Η αξία της διαύγειας ως προϋπόθεση της ηθικής επισημάνθηκε στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη από τους πρώτους κιόλας στίχους του που έδωσε στο έργο του Προσανατολισμοί. 
Αλλά και στα μεταγενέστερα έργα του όπως Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά ο Ελύτης κυριολεκτικά δομεί ένα ολόκληρο μεταφυσικό κόσμο που δεν ταυτίζεται πουθενά με τον αισθητό και ουσιαστικά γίνεται η ιδέα ενός προσωπικού του φιλοσοφικού συστήματος.

- «Για όποιον η θάλασσα στον ήλιο είναι "τοπίο" – η ζωή μοιάζει εύκολη κι ο θάνατος επίσης. Αλλά για τον άλλον είναι κάτοπτρο αθανασίας, είναι "διάρκεια".  Μια διάρκεια που μόνον το ίδιο της το εκθαμβωτικό φως δε σ’ αφήνει να τη συλλάβεις».

- «Οι κακοί ποιητές τρέφονται από τα γεγονότα, οι μέτριοι από τα αισθήματα, και οι καλοί από τη μετατροπή του τίποτε σε κάτι». Ελύτης

Έτσι λοιπόν ο Ελύτης σε ολόκληρο το έργο του από τους Προσανατολισμούς έως το Εκ του Πλησίον προσπαθεί να μετατρέψει τις ιδέες του σε φιλοσοφία πετυχαίνοντας τελικά αυτό που ο Heidegger είχε προσδιορίσει: 

«στην ποίηση του ποιητή και στη σκέψη του διανοητή οικονομείται ένας τέτοιος κοσμικός χώρος, όπου εντός του όλα τα πράγματα –ένα δένδρο, ένα βουνό, ένα σπίτι, μια κραυγή πουλιού- χάνουν παντελώς τον αδιάφορο και συνηθισμένο χαρακτήρα τους… 
   Μόνο που ο ποιητής, αν είναι ποιητής, δεν περιγράφει απλώς την εμφάνιση του ουρανού και της γης. Στις όψεις του ουρανού, ο ποιητής καλεί εκείνο το οποίο, αφού αποκαλυφθεί, φέρνει στην επιφάνεια το καλυμμένο, και μάλιστα ως αφ’ εαυτού καλυμμένο».

   Για τον Ελύτη το μεγάλο του όπλο στην δημιουργία αυτού του κόσμου είναι το φως, η διαφάνεια που καταυγάζει τον αττικό ουρανό και που έγινε η αιτία να γεννηθεί ένας ολόκληρος πολιτισμός παλαιότερα. Και η διαφάνεια είναι προϋπόθεση της ηθικής του κόσμου αυτού. 

Γράφει στη "Μέθοδο του Άρα" : 

«Ο ποιητής δείχνει και η ορατότητα μεγαλώνει, εντείνεται, λαμπικάρει, τόσο περισσότερο όσο το κάθε στοιχείο βρίσκει την ακριβή του θέση μέσα σε ένα σύνολο, που κάνει τα επίπεδα να συγκλίνουν και να καταλήγουν στη μία και διαρκή λάμψη… όταν μιλώ για τη διαφάνεια, υπονοώ ακριβώς αυτό: τη δυνατότητα να βλέπεις μέσα από το αθώο το ένοχο και μέσα από το λευκό το μαύρο».
______________________________________________________________________

Τέσυ Μπάιλα Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο λογοτεχνικό Περιοδικό  ΚΛΕΨΥΔΡΑ, 
τ.4, Μάης 20


* Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη εκφράζει ένα ευρύ φάσμα.  Σε αντίθεση με άλλους, δεν στράφηκε προς την αρχαία Ελλάδα ή το Βυζάντιο, αλλά αφιερώθηκε στο σύγχρονο ελληνισμό, πάνω στον οποίο επιχείρησε να καταστήσει σημαντική τη μυθολογία και τους θεσμούς. 
Βασικός του στόχος ήταν να απαλλάξει τη συνείδηση των ανθρώπων από αδικαιολόγητες μεταμέλειες, να συμπληρώσει τα φυσικά στοιχεία μέσω ηθικών δυνάμεων, να πετύχει τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια στην έκφραση και να κατορθώσει τελικώς να προσεγγίσει το μυστήριο, «τη μεταφυσική του φωτός», σύμφωνα με το δικό του ορισμό. Ο Οδυσσέας Ελύτης πέθανε στις 18 Μαρτίου 1996 στην Αθήνα από ανακοπή καρδιάς.

  Utopia