Έτσι Ξεκίνησαν Όλα
Ο πατέρας του, πρώτος βασιλιάς της Σκωτίας 1306-1329. Το όνομα των Μπρους της περιοχής του Κάλρος στο βασίλειο του Φάιφ* προερχόταν κατευθείαν από τον Ρομπέρ ντε Μπρους. Νορμανδό ιππότη, που ακολούθησε τον Γουλιέλμο τον Κατακτητή* στην Αγγλία.
 |
| Τόμας Μπρους, λόρδος του 'Ελγιν, σκίτσο του Σ.Π. Χάρντιν |
Νωρίς το πρωί της 11ης Μαρτίου 1799 εμφανίστηκε στην κατοικία των Νίσμπετ στο Άρτσρφιλντ. Τα κτήματα των Νίσμπετ απέφεραν 18.000 λίρες ετησίως. Ο πατέρας Νίσμπετ όμως είχε πολλές επιφυλάξεις. Η Μαίρη, ήταν 19 χρονών και ο Έλγιν 32.
Παρ' όλα αυτά η ιδέα ενός αριστοκράτη στην οικογένεια τον γοήτευσε.
Τώρα ο Έλγιν είχε σίγουρη την έγκριση της αίτησης, που είχε υποβάλλει, για τη θέση του πρεσβευτή στην Τουρκία, όπως τον είχε συμβουλέψει ο βασιλιάς Γεώργιος.
Ακόμα δεν είχε καταλήξει, αν ο διορισμός του στη θέση του Βρετανού πρέσβη στην Υψηλή Πύλη, ήταν κάτι μεταφυσικό, δηλαδή το είχε προκαλέσει ο ίδιος, από την βαθιά αγάπη για την τέχνη και κυρίως για την γλυπτική, που είχε αναπτύξει από την εποχή που ήταν νεαρός φοιτητής στο Γουεστμίνστερ ή ήταν παιχνίδι της τύχης. Από τον Τόμας Χάρισον, έμαθε ότι:
"Τα καλύτερα πρότυπα της κλασικής τέχνης βρίσκονταν στην Ελλάδα και όχι στη Ρώμη". Αν και προσφάτως είχαν κυκλοφορήσει πολλές εκδόσεις 'Αγγλων και Γερμανών λογίων, ο αρχιτέκτονας υποστήριζε ότι "τα βιβλία δεν ήταν σε θέση να απεικονίσουν την πραγματικότητα. Πολύ πιο σημαντικά ήταν τα γύψινα εκμαγεία των πρωτότυπων έργων, καθώς επίσης οι πίνακες και τα σχέδια που είχαν γίνει εκ του σύνεγγυς κάτω από τον λαμπρό ελληνικό ουρανό".
Ηταν η περίπτωση που αναζητούσε από καιρό, η ευκαιρία να αποκαταστήσει πλήρως τη θέση των καλών τεχνών στη Μεγάλη Βρετανία και να βελτιώσει τη βρετανική αρχιτεκτονική, ζωγραφική και γλυπτική.
Στις αρχές του 1798 η κυβέρνηση της Γαλλίας διορίζει τον λαμπρό νεαρό στρατηγό Ναπολέοντα Βοναπάρτη, αρχιστράτηγο της ¨Στρατιάς της Αγγλίας".
Μιας τεράστιας δύναμης που είχε συγκεντρωθεί στις γαλλικές ακτές της Μάγχης για να εισβάλει στη Μεγάλη Βρετανία.Ο Βοναπάρτης όμως αλλάζει σχέδια και τον Ιούνιο, αποφεύγοντας τα αγγλικά πλοία της Μεσογείου φτάνει στην Αίγυπτο.
Εκείνη την εποχή η Αίγυπτος βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως επίσης τα περισσότερα βαλκανικά κράτη, η Μέση Ανατολή και οι ακτές της βόρειας Αφρικής.
Ο πραγματικός έλεγχος, της Αιγύπτου, όμως, βρισκόταν στα χέρια των Μαμελούκων. Η Γαλλία ήταν ο πιο παλιός και πιστός σύμμαχος της Τουρκίας και ήταν μεγάλη έκπληξη η εισβολή του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο.
Εν τω μεταξύ ο υπουργός Εξωτερικών Ταλεϊράν διαβεβαίωνε τον Σουλτάνο Σελίμ Γ', ότι η Γαλλία κατέλαβε την Αίγυπτο για να διασφαλίσει τα συμφέροντα της Τουρκίας!
Λίγες μέρες μετά ο σουλτάνος ανακοίνωσε επισήμως την κήρυξη πολέμου κατά της Γαλλίας, και ο Βρετανός ναύαρχος Οράτιος Νέλσον είχε ήδη καταστρέψει τον γαλλικό στόλο στη μάχη του Νείλου.΄Ετσι η βρετανική κυβέρνηση, γίνεται, το πιο φιλικό έθνος για την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο Τόμας Μπρους, έβδομος κόμης του Έλγιν, διορίζεται ειδικός πρέσβης στην Υψηλή Πύλη και αναχωρεί για την Κωνσταντινούπολη το 1799 μαζί με την όμορφη νεαρή σύζυγό του.
 |
| Ο Παρθενώνας επί Τουρκοκρατίας |
Η θεά και η πόλη της, πολλούς είχε μαγέψει. Οι αιώνες δεν έκλεψαν τίποτα από τη γοητεία της, τη δροσιά της. Τους κατακτούσε όλους. Στην αρχή ο θρύλος, η φήμη, συνέχιζε η περιέργεια, το πλησίασμα.
Μετά ο θαυμασμός, το δέος, πολλές φορές ο έρωτας, αγάπη, ακόμα και αφοσίωση με αυτοθυσία.Άλλες πάλι φορές ο φθόνος. Επιθυμία για την κατοχή, του αντικείμενου του πόθου, κι αν όχι, μέχρι και καταστροφή του. Πολλοί, άκουσαν.... Άλλοι, διάβασαν....
Η φαντασία πλούτισε, κάλπασε.... Δεν άντεξαν, έπρεπε να "δουν" από κοντά.
 |
Ζωγραφική αναπαράσταση
του χρυσελεφάντινου αγάλματος
που ήταν ορατό από το Φάληρο,
να δεσπόζει μέσα στον Παρθενώνα.
|
Να λουστούν από το μυσταγωγικό Της φως. Ταξιδευτές, Περιηγητές, Επισκέπτες.
Συγγραφείς, Ποιητές, Φιλόσοφοι, Ιδεολόγοι, Επαναστάτες, Τυχοδιώκτες. Έγραψαν, περιέγραψαν, μοιράστηκαν εικόνες και συναισθήματα που τους γεννήθηκαν.
Πολλοί πάτησαν τα χώματα Της, άλλοι με ευλάβεια, άλλοι με ασέβεια.
'Αλλοι να την βοηθήσουν ήθελαν, την προστάτεψαν.
'Αλλοι την βεβήλωσαν, την πλήγωσαν, την μάτωσαν.
Αυτή, με πείσμα απαντά...
αυτή, ρευστή σαν τα βουνίσια νερά της,
αγέρωχη σαν τ' αγάλματά της,
ερωτική σαν τα δειλινά της,
μυρωδάτη σαν το θυμάρι της.
Αυτή, έστεκε, πάντα εκεί,
"Μεγάλη", Υπέροχη.
Άπιαστη για τους μικρόνοες
και τους "μικρόψυχους".
Στέκει και θα στέκει, πάντα εδώ.
Μοναδική μητέρα-ερωμένη,
για τους "δικούς της".
Πολύτιμη "μαθητεία" για αυτούς που αναζητούν.
Ακατάδεχτη και Αλύγιστη για τους "εχθρούς της".
________________________________________
Κ. Ρ. Μ
Έφταναν... Με το καράβι....
Οι Έλγιν είχαν ξεκινήσει από την Κωνσταντινούπολη στα μέσα Μαρτίου με ένα μικρό μπρίκι, στη Χίο τους βρήκαν θυελλώδεις άνεμοι. Έμειναν δυο βδομάδες.Συνέχισαν αμέσως, μόλις μαλάκωσε ο καιρός μέχρι την Πάτμο. Νέες θύελλες σάρωσαν δυο ναύτες από το κατάστρωμα και το κρεβάτι της λαίδης βυθίστηκε σε μισό μέτρο νερό.... Μόνο όταν το μπρίκι έφτασε κοντά στη Μύκονο, άδειασαν, οι ναύτες, τις καμπίνες από τα νερά...
Εμειναν, έπρεπε να κοπάσουν οι θύελλες....
Η λαίδη ήθελε να εξερευνήσει το νησί... Ξεκίνησαν πολύ πρωί. Λίγο πριν από το σούρουπο βρήκαν μια βαθιά σπηλιά, μια "φυσική αγκαλιά¨ στον βράχο.
'Ηταν αρκετή να βγάλουν το βράδυ. ΄Αναψαν φωτιά και κάθησαν γύρω της....
Μόλις έφταναν στην Αθήνα, αφού ξεκουραζόντουσαν λίγο, θα ανέβαιναν στην Ακρόπολη....
Ο δόκτωρ Σκότ (ο γιατρός του λόρδου που έφεραν μαζί τους από την Αγγλία), θα τους έκανε μια μικρή περιγραφή για τον ιερό βράχο.
Η λαίδη και ο λόρδος 'Ελγιν περίμεναν. Υπήρχε ανυπομονησία.... Δεν μίλαγε κανείς. Περίμεναν. 'Ηξεραν λίγα πράγματα.
Ο γιατρός άνοιξε το στόμα του και οι ανάσες τους μύρισαν ευλάβεια:
"Τους μίλησε δια μακρών για τη δόξα της Αθήνας και κυρίως για το συγκρότημα της Ακρόπολης -τους είπε ότι επί χίλια χρόνια μετά την κατασκευή τους όλα τα κτίρια της ήταν τέλεια όπως την πρώτη μέρα.
Οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί εισέβαλαν στην πόλη και την απογύμνωσαν, άφησαν όμως άθικτους τους ναούς της Ακροπόλεως. Ακόμα και ο Γότθος Αλάριχος* επέδειξε σεβασμό στα ιερά κτίρια.
Υστερα, όμως, άρχισε η καταστροφή και το πρώτο χτύπημα δόθηκε όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος ανακήρυξε τον χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της Αυτοκρατορίας.
Φανατισμένοι μοναχοί κατέστρεψαν το ανατολικό άκρο του Παρθενώνα για να κάνουν χώρο για μια αψίδα, ενώ άνοιξαν τρύπες στο πλάι για να φτιάξουν παράθυρα.
Ακολούθησε το Ερέχθειο, του οποίου ξηλώθηκε το εσωτερικό για να μετατραπεί σε εκκλησία. Για να δείξουν την περιφρόνηση τους στα γλυπτά, οι ίδιοι μοναχοί κατέστρεψαν όλες τις μετόπες και τα αγάλματα της Ακρόπολης.
Τα επόμενα χίλια χρόνια προήλασε μια ατελείωτη σειρά από κατακτητές: Φράγκοι, Καταλανοί, Ναβαρέζοι, Φλωρεντινοί, Βενετοί.
+%CE%BA%CE%B1%CE%B9+%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%AE+(%CE%BA%CE%AC%CF%84%CF%89)+%CF%84%CE%BF%CF%85+%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%B5%CE%BD%CF%8E%CE%BD%CE%BF%CF%82,+%CE%BC%CE%B5+%CF%84%CE%BF+%CE%BB%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C+%CE%AC%CE%B3%CE%B1%CE%BB%CE%BC%CE%B1+%CF%84%CE%B7%CF%82+%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%AC%CF%82+%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CE%BF%CF%85,+%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%BF+%CF%84%CE%BF%CF%85+%CE%A6%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%AF%CE%BF%CF%85,+%CF%83%CF%84%CE%BF+%CE%BA%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF+%CF%84%CE%BF%CF%85+%CE%B2%CE%AC%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%82+%CF%84%CE%BF%CF%85+%CF%83%CE%B7%CE%BA%CE%BF%CF%8D..jpg) |
| Προοπτική αναπαράσταση του Παρθενώνα με το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, έργο του Φειδία, στο κέντρο του βάθους του σηκού. |
Αμέσως ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε τζαμί και το Ερέχθειο έγινε ο χώρος που εγκαταστάθηκε το χαρέμι του στρατιωτικού διοικητή. Όταν άρχισε ο πόλεμος με τους Βενετούς, οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν τα Προπύλαια σαν πυριτιδαποθήκη.
Το 1645 όμως τα χτύπησε κεραυνός και τα κατέστρεψε. Ύστερα ο υπέροχος ναός της Αθηνάς Νίκης καταστράφηκε από τους Τούρκους για να γίνει προμαχώνας του πυροβολικού.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1687 οι Βενετοί του στρατηγού Μοροζίνι άρχισαν την πολιορκία της Ακρόπολης και ένα από τα κανόνια τους πέτυχε τον Παρθενώνα, τίναξε στον αέρα την οροφή του και δημιούργησε μια μεγάλη τρύπα ανάμεσα στις κολώνες και των δυο πλευρών του.
Η ίδια έκρηξη κατέστρεψε επίσης και το Ερέχθειο. Όταν τελικά ο Μοροζίνι έφυγε από την Αθήνα, άφησε την Ακρόπολη τόσο ερειπωμένη, ώστε τα νέα κυκλοφόρησαν σε όλο τον κόσμο και αμέτρητοι ξένοι έτρεξαν για να λεηλατήσουν όσα είχαν απομείνει και να τα πάνε στις πατρίδες τους για να διακοσμήσουν τα σπίτια τους.
Οι Τούρκοι όμως, που κατάλαβαν ότι ακόμα και τα πιο μικρά κομμάτια των μαρμάρων εκείνων μπορούσαν να αποφέρουν μεγάλα κέρδη, άρχισαν να σπάζουν σκόπιμα τα κεφάλια, τα χέρια, τα πόδια ή ακόμα και άλλα σημεία των αγαλμάτων για να τα πουλήσουν σε ξένους.
Έτσι, η λεηλατημένη δόξα της Ελλάδος μεταφέρθηκε στο Παρίσι, στο Βερολίνο,στο Μόναχο, στο Βατικανό, στην Καρλσρούη. Η αρπαγή δεν σταμάτησε ποτέ. Κάθε ταξιδιώτης που έφτανε στην Αθήνα συμμετείχε στην καταστροφή του ιερού.
Σήμερα υπάρχουν στο Λονδίνο κομμάτια που έφτασαν εκεί ακόμα και στις ημέρες μας, ενώ οι Τούρκοι συνεχίζουν την καταστροφή. Έχουν μάλιστα παραδεχτεί ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις έσπασαν αγάλματα για να τα μετατρέψουν σε μαρμαρόσκονη".
 |
| Ο παρθενώνας το 1776, υδατογραφία του Ουίλιαμ Παρς. Βρετανικό μουσείο. |
Ο λόρδος ξέρει καλά πλέον "τι θέλει" και πως να το πετύχει. Η ομάδα των καλλιτεχνών που είχε στείλει, να προηγηθεί, ο ΄Ελγιν, στην Αθήνα, έχει "προβλήματα".
Ο Λουζιέρι, ο επικεφαλής τον ενημερώνει, ότι, δεν έχουν την ελευθερία που "χρειάζονται" για να πραγματοποιήσει τα σχέδια του. Οι Τούρκοι του παίζουν "παιχνίδια".
Έχει ανάγκη από μια "βολική" άδεια. Ασκεί πίεση στον καϊμακάμη*.
Του προσφέρει δώρα, πολυέλαιους με ζωγραφιστό γυαλί και όπλα.... Τώρα θα έχει την ελευθερία που χρειάζεται;
1ο φιρμάνι: "Σας γνωρίζουμε διά του παρόντος ότι ο ειλικρινής φίλος μας, ο εξοχότατος λόρδος 'Ελγιν, Ειδικός Πρέσβης της Αυλής της Αγγλίας στην Υψηλή Πύλη, μας πληροφόρησε ότι επιθυμεί να ερευνήσει και να μελετήσει τα βιβλία, τα γλυπτά και τα υπόλοιπα έργα της αρχαίας ελληνικής επιστήμης και φιλοσοφίας, έχοντας προσλάβει πέντε ζωγράφους που ζουν σήμερα στην Αθήνα για να δουν, να εξετάσουν και επίσης να αντιγράψουν τα παραπάνω έργα που υπάρχουν εδώ. Έχουν απόλυτη ελευθερία εισόδου και εξόδου στο κάστρο της πόλης, μπορούν να στήσουν ικριώματα γύρω στον αρχαίο ναό των ειδώλων, να αποτυπώσουν τις διακοσμήσεις και τα αγάλματα σε γύψινα εκμαγεία, να μετρήσουν τα ερείπια των άλλων κατεστραμένων κτιρίων και να κάνουν εκσκαφές, όπου κρίνεται απαραίτητο, για να ανακαλύψουν αφιερώματα που ίσως να έχουν ταφεί κάτω από τα ερείπια. Απαγορεύεται, επί ποινή θανάτου, στον δισδάρη ή σε οποιδήποτε άλλο άτομο να διακόψει ή να παρεμβάλει εμπόδια στο έργο τους".
Υπογραφή και σφραγίδα,ο καϊμακάμης* Σένγκεντ Αμπντουλάχ
'Ομως, φαίνεται, ότι δεν είναι αρκετό αυτό το φιρμάνι για τον λόρδο.... Δεν του δείνει την "απόλυτη" ελευθερία..... Μετά από αρκετά εμπόδια και καθυστερήσεις, έναν ολόκληρο χειμώνα, στις εργασίες των καλλιτεχνών, ο 'Ελγιν καταφέρνει να "πάρει αυτό που θέλει".
Ο καϊμακάμης εκδίδει μια πιο "διευρυμένη" και ξεκάθαρη διαταγή. 2ο φιρμάνι:Απαγορεύεται επί ποινή θανάτου να εμποδιστεί η εξοχότητα του, ο λόρδος 'Ελγιν ή οι ζωγράφοι τους οποίους έχει προσλάβει, να τοποθετήσουν ικριώματα γύρω από τον αρχαίο ναό των Ειδώλων. Κανένα εμπόδιο δεν πρέπει να τεθεί στο δρόμο τους από τον βοεβόδα η οιονδήποτε άλλον αξιωματικό του τουρκικού στρατού καθώς θα κατασκευάζουν εκμαγεία των αρχαιοτήτων ή θα μετράνε τα επείπια των γκρεμισμένων ναών. Κανένας δε θα αναμειχθεί με τα ικριώματα ή τα εργαλεία τους και αν οι παραπάνω ζωγράφοι θελήσουν να πάρουν οποιαδήποτε πέτρα η γλυπτά γενικότερα, δεν πρέπει να συναντήσουν καμιά αντίδραση. Φροντίστε να συμμορφωθείτε απολύτως με τα παραπάνω.
Υπογραφή και σφραγίδα, ο καϊμακάμης Σενγκεντ Αμπντουλάχ
Σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής υποδούλωσης της Ελλάδας η Ακρόπολη και,
κυρίως, ο Παρθενώνας θεωρούνταν κάτι μοναδικό από τους Τούρκους.
Αν και πάθαινε αρκετές τυχαίες ζημιές και οι Τούρκοι δεν έκαναν καμιά προσπάθεια για να τον διατηρήσουν, προσπάθησαν, έστω και ελάχιστα, να εμποδίσουν τις ζημιές να γίνουν χειρότερες.
Κατ' αρχήν, κανένας μέχρι τώρα δεν είχε πάρει ποτέ επίσημη άδεια να αφαιρέσει γλυπτά από τον ναό.
Αυτό ήταν αυστηρός κανόνας, τον οποίο δεν τόλμησε να παραβεί ακόμα και ο πιο αδίστακτος βοεβόδας* η δισδάρης*.
Η άδεια που δόθηκε τώρα στον Ελγιν ήταν μια πολύ ύποπτη εξαίρεση.
 |
| Η θέα από το σπίτι του Γάλλου πρόξενου κ. Φωβέλ, στην Αθήνα. Λιθογραφία Louis Dupre |
Όταν πρωτοείδαν την Ακρόπολη...
... ένιωσαν να τους κόβεται ανάσα. Απογοητεύθηκαν, όμως, από το θέαμα των Τούρκων στρατιωτών που βρίσκονταν παντού, έχοντας στήσει τις σκηνές τους στα ιερότερα μέρη, ενώ έμποροι όλων των ειδών περνούσαν μέσα από το πυκνό πλήθος πουλώντας καφέ και διάφορες άλλες πραμάτειες.
Η ημέρα ήταν πολύ ζεστή, οι Έλγιν κατέβηκαν από το λόφο και περπάτησαν στην Αγορά πριν πάρουν ένα στενό βρόμικο δρομάκι χωμένο ανάμεσα σε ρυπαρά σπίτια και ορνιθώνες.
Παντού υπήρχαν μικρά κιόσκια, στηριγμένα σε τέσσερα πόδια και καλυμμένα με αχυροσκεπές.
Το εκπληκτικό ήταν ότι, κοντά σε όλη αυτή τη βρομιά και την αταξία, υπήρχαν μερικά υπέροχα κτίρια από γρανίτη και μάρμαρο.
Ο Φωβέλ* είχε προηγηθεί. Εγκατεστημένος στην Αθήνα ως αρχαιοδίφης του Ναπολέοντα, όταν οι σχέσεις των Γάλλων με τους Τούρκους βρίσκονταν στο καλύτερο σημείο τους. Το εκπληκτικό ήταν ότι, κοντά σε όλη αυτή τη βρομιά και την αταξία, υπήρχαν μερικά υπέροχα κτίρια από γρανίτη και μάρμαρο.
Συγκέντρωσε και έστειλε στο Παρίσι, αγάλματα από οποιοδήποτε αρχαίο ναό της πόλης, μετόπες, ζωοφόρους, αγγεία και κοσμήματα, για να τοποθετηθούν στο Λούβρο, υπό την προσωπική επίβλεψη του Βοναπάρτη.
Όταν, όμως, ο Φωβέλ ζήτησε τα γλυπτά του Παρθενώνα, οι Τούρκοι αρνήθηκαν απολύτως. Παρ' όλα αυτά, με ένα σημαντικό ποσό δωροδοκίας στον παλιό δισδάρη* κατάφερε να πάρει μια μεγάλη μετόπη που ήταν χωμένη κάτω από μερικά ερείπια κοντά στον Παρθενώνα.
Αργότερα έβαλε στο χέρι άλλη μια μετόπη που είχε πέσει από τον Παρθενώνα στη διάρκεια μιας θύελλας. Όλα αυτά και πολλά άλλα εστάλησαν στη Γαλλία, όταν ξαφνικά χάνει την εύνοια των επαναστατών του Ναπολέοντα.
Ο Βοναπάρτης του επέτρεψε να μείνει στην Αθήνα με όλα τα εφόδια του, όταν όμως οι Τούρκοι κήρυξαν τον πόλεμο στη Γαλλία, μετά την εισβολή του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, ο Φωβέλ ήταν ένας από τους πρώτους που φυλακίστηκε.
Ο Λουζιέρι* έμαθε για τα θαυμάσια όργανα που είχε μαζί του ο Φωβέλ και με μια γενναιόδωρη προσφορά στον δισδάρη, πήρε τα πάντα ακόμα και το μεγάλο κάρο που χρησιμοποιούσε ο Φωβέλ για να μεταφέρει τα βαριά αντικείμενα.
 |
| Η θεά Ίρις. Δυτικό αέτωμα, Παρθενών. Βρετανικό μουσείο. |
Ο Έλγιν ανέβαινε καθημερινά στην Ακρόπολη για να προσέχει τους καλλιτέχνες.
Κάτω από τη φιλόξενη ομπρέλα του Λουζιέρι.
Συνήθως συνοδευόταν από τη σύζυγο του.
Θεωρούσε πενιχρά τα έως τώρα αποτελέσματα και πίεζε καθημερινά τον Ζωγράφο του:
"Θέλω από την Ακρόπολη εκμαγεία σε φυσικό μέγεθος από όλες τις αρχαιολογικές διακοσμήσεις, από κάθε γείσο, διάζωμα, ραβδωτό κίονα, μετόπη και άγαλμα, επίσης, δείγματα της διακόσμησης κάθε οροφής και όλων των αρχιτεκτονικών ρυθμών. Θέλω ν' αρχίσεις αμέσως ένα πρόγραμμα εντατικών ανασκαφών. Υπάρχουν πλούτη όλων των ειδών σε τόσο μεγάλη αφθονία ώστε το σκάψιμο αξίζει τον κόπο", και βλέποντας τη λαίδη να παρακολουθεί με ενδιαφέρον, συμπληρώνει:
"Όλα τα δημόσια κτίρια και οι ναοί που κατασκευάστηκαν στη Ρώμη από την ίδρυση της μέχρι την εποχή των καισάρων δεν μπορούν να παραβληθούν με τα οικοδομήματα που χτίστηκαν στην Ακρόπολη στη διάρκεια της σύντομης διακυβέρνησης του Περικλή".
Ο Ηλιόδωρος έκανε μια τόσο λεπτομερή περιγραφή όλων των έργων τέχνης της Ακρόπολης, ώστε χρειάστηκε να γράψει δεκαπέντε βιβλία. Ακόμα και μετά τις αρπαγές του Λύσανδρου, του Σύλλα και του Νέρωνα απέμειναν εκεί περισσότερα από τρεις χιλιάδες γλυπτά.Συνήθως συνοδευόταν από τη σύζυγο του.
Θεωρούσε πενιχρά τα έως τώρα αποτελέσματα και πίεζε καθημερινά τον Ζωγράφο του:
"Θέλω από την Ακρόπολη εκμαγεία σε φυσικό μέγεθος από όλες τις αρχαιολογικές διακοσμήσεις, από κάθε γείσο, διάζωμα, ραβδωτό κίονα, μετόπη και άγαλμα, επίσης, δείγματα της διακόσμησης κάθε οροφής και όλων των αρχιτεκτονικών ρυθμών. Θέλω ν' αρχίσεις αμέσως ένα πρόγραμμα εντατικών ανασκαφών. Υπάρχουν πλούτη όλων των ειδών σε τόσο μεγάλη αφθονία ώστε το σκάψιμο αξίζει τον κόπο", και βλέποντας τη λαίδη να παρακολουθεί με ενδιαφέρον, συμπληρώνει:
"Όλα τα δημόσια κτίρια και οι ναοί που κατασκευάστηκαν στη Ρώμη από την ίδρυση της μέχρι την εποχή των καισάρων δεν μπορούν να παραβληθούν με τα οικοδομήματα που χτίστηκαν στην Ακρόπολη στη διάρκεια της σύντομης διακυβέρνησης του Περικλή".
Τις πρώτες μέρες του Μαϊου η Αθήνα πήρε νέα όψη. Τα σπίτια ασβεστώθηκαν,
η καθαρότητα του ουρανού έκανε όλα να φαίνονται αλλιώτικα....
Τα φύλλα των ελαιόδεντρων γυάλιζαν, και χόρευαν λες, στη μουσική που είχαν
ξεκινήσει με τις συναυλίες τους, τα πουλιά, και οι καμπάνες των εκκλησιών για
την Ανάσταση του Χριστού.
Ήταν σχεδόν μεσημέρι όταν η λαίδη έφτασε τελικά στην Ακρόπολη.
Αμέτρητες νέες σκαλωσιές είχαν στηθεί στο ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα και δεκάδες εργάτες τραβούσαν σκοινιά και τροχαλίες, ενώ άλλοι πάλευαν με τα βαρούλκα και τα μεγάλα δοκάρια.
Πάνω στα ικριώματα, μερικοί πρασπαθούσαν με σκαρπέλα να βγάλουν μια μετόπη που βρισκόταν ανάμεσα στα τρίγλυφα.* Σε λίγα λεπτά το μάρμαρο είχε αφαιρεθεί και άρχισε να αιωρείται στον αέρα από τα σκοινιά με τα οποία ήταν δεμένο.
Ξαφνικά, όμως, υποχώρησε απότομα το υπέροχο γείσο που το στόλιζε και η μετόπη έγινε χίλια κομμάτια στο έδαφος, αφήνοντας ένα τεράστιο κενό ανάμεσα στους κίονες.
Ξαφνικά, όμως, υποχώρησε απότομα το υπέροχο γείσο που το στόλιζε και η μετόπη έγινε χίλια κομμάτια στο έδαφος, αφήνοντας ένα τεράστιο κενό ανάμεσα στους κίονες.
Ο Έντουαρντ Ντάνιελ Κλάρκ* που βρισκόταν εκεί, περιγράφει:
"Μερικοί εργάτες υπό την επίβλεψη του Λουζιέρι είχαν αρχίσει τις προετοιμασίες, με σκοινιά και τροχαλίες, για να κατεβάσουν όσες μετόπες είχαν μείνει σχεδόν άθικτες. Τις εργασίες παρακολουθούσε ο δισδάρης* με φανερή δυσαρέσκεια..... Βλέπαμε όλοι ένα υπέροχο γλυπτό να σηκώνεται από τη θέση του ανάμεσα στα τρίγλυφα*. Καθώς όμως οι εργάτες αγωνίζονταν να το φέρουν στο κατάλληλο σημείο ώστε να μπορέσουν να το κατεβάσουν στη γη, ένα τμήμα της λιθοδομής χαλάρωσε και το υπέροχο πεντελικό μάρμαρο έπεσε με βρόντο ανάμεσα στα ερείπια και έγινε χίλια κομμάτια. Μόλις το είδε αυτό, ο δισδάρης δεν μπόρεσε πλέον να συγκρατήσει την οργή του. Δακρυσμένος, έβγαλε την πίπα από το στόμα του και φώναξε με έντονο ύφος:
Τέλοος!, δηλώνοντας έτσι, ότι τίποτα δεν μπορούσε πλέον να τον αναγκάσει να συγκατατεθεί σε περαιτέρω καταστροφή του ναού.
Αργότερα, ο Έλγιν χρησιμοποίησε "τα πάντα" για να συνεχίσει. Αργότερα, ο ίδιος ο βοεβόδας* έδωσε τη συγκατάθεσή του.
Κοιτάξαμε ψηλά και είδαμε με θλίψη το κενό που είχε δημιουργηθεί. Ένα κενό το οποίο όλοι οι πρέσβεις της γης, μαζί με όλους τους βασιλιάδες που εκπροσωπούν και με όλη τη βοήθεια που μπορεί να τους προσφέρει ο πλούτος και το ταλέντο, δεν θα καταφέρουν να καλύψουν ποτέ".
 |
| Ο Παρθενώνας και οι "καλλιτέχνες" του 'Ελγιν. |
"Φυλάξτε τα καλά γιατί κάποια ημέρα
θα έρθουμε να τα πάρουμε πίσω!"
Στη διάρκεια των κουραστικών εβδομάδων που ακολούθησαν, ο Έλγιν αφαίρεσε τα σημαντικότερα γλυπτά και τις ζωοφόρους του Παρθενώνα.
Κάθε μέρα έπαιρναν και κάποιο κομμάτι.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν αφαιρεθεί έξι πλάκες από τη ζωοφόρο του Παρθενώνα μαζί με όλες τις μετόπες που είχαν απομείνει.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν αφαιρεθεί έξι πλάκες από τη ζωοφόρο του Παρθενώνα μαζί με όλες τις μετόπες που είχαν απομείνει.
Ένα ακόμα τμήμα μιας ζωοφόρου βρέθηκε σε ανασκαφές.
Τέσσερα μάρμαρα από τον ναό της Αθηνάς Νίκης, που είχαν χρησιμοποιηθεί στα οχυρωματικά έργα της Ακροπόλεως, ξηλώθηκαν από τη θέση τους και αφαιρέθηκαν.
Το ίδιο έγινε με ορισμένα υπέροχα δείγματα των αρχιτεκτονικών λεπτομερειών από τα κιονόκρανα, τις βάσεις τα γείσα και άλλα τμήματα των κιόνων του Ερέχθειο, των προπυλαίων και του ναού της Αθηνάς νίκης.
 |
| Ιππείς, Βόρεια ζωοφόρος, Παρθενών. Βρετανικό μουσείο. |
χρειάστηκε να κοπεί στα δύο για να μπορέσουν να αφαιρέσουν τις
ζωοφόρους και τις μετόπες.
Αν ήταν δυνατόν, ο λόρδος, ήθελε να πάρει όλα τα πολύτιμα αρχαία καλλιτεχνήματα της Ελλάδας!
Άρχισε να σουρουπώνει, όταν η λαίδη πήρε το γυρισμό για το σπίτι του πρόξενου.
 |
| Ίππείς, Δυτική ζωοφόρος του Παρθενώνα Βρετανικό μουσείο. |
Ξαφνικά ένα κύμα θλίψης πλημμύρισε την καρδιά της.
Δεν μπορούσε να το εξηγήσει.
Δεν μπορούσε να το εξηγήσει.
Το κορμί της άρχισε να τρέμει και δάκρυα κύλησαν στα μάγουλά της. Στα δεξιά, ο ήλιος είχε δύσει πίσω από την Ελευσίνα, αφήνοντας πορφυρά ίχνη πάνω στις επιτύμβιες πλάκες του Κεραμεικού....
Ο Ιωάννης Βενιζέλος, διευθυντής ενός σχολείου της Αθήνας που λειτουργούσε με έξοδα εύπορων Βενετών έστειλε επιστολή διαμαρτυρίας στο λόρδο 'Ελγιν:
"Είμαι βέβαιος ότι, αν είδατε σήμερα την Αθήνα, θα νιώσατε πολύ άσχημα. Ένα πράγμα θα σας έδωσε ιδιαίτερη θλίψη, η πρόσφατη λυπηρή απογύμνωση του ναού της Αθήνας στην Ακρόπολη και των υπολοίπων μνημείων της αρχαιότητας! Ο ναός μοιάζει πλέον με μια ευγενική και πλούσια κυρία που ληστεύθηκε και έχασε όλα τα διαμάντια και τα υπόλοιπα κοσμήματα της. Ω, πόσο κατάκαρδα πρέπει να πάρουμε αυτό το γεγονός εμείς οι Αθηναίοι και πόσο πρέπει να υμνούμε και να θαυμάζουμε εκείνους τους αρχαίους ήρωες της Ρώμης (τον Πομπήιο και τον Αδριανό) όταν κοιτάζουμε αυτά τα χάλια!"
Ο φίλος και σύντροφος του λόρδου Μπάιρον, ο Τζον Καμ Χόμπχαους, πρόσθεσε κι αυτός τη φωνή του:
"Δεν έχω πει τίποτα για την πιθανότητα να αποκατασταθούν τα αρχαία μνημεία της Αθήνας (σε περίπτωση μιας επανάστασης ευνοϊκής για τους 'Ελληνες) και να βρεθούν σε συνθήκες που θα τους επιτρέψουν να αντισταθούν στη φθορά. Ένα τέτοιο γεγονός νομίζω ότι δεν ήρθε ποτέ στη σκέψη ούτε εκείνων που έχουν επισκεφτεί την Αθήνα ούτε των σύγχρονων Αθηναίων. Δεν μπορώ, όμως να μην αναφέρω τα παράξενα λόγια ενός μορφωμένου 'Ελληνα από τα Γιάννενα, που μου είπε:Εσείς οι Αγγλοι παίρνετε τα έργα των Ελλήνων προγόνων μας. Φυλάξτε τα καλά γιατί κάποια ημέρα θα έρθουμε να τα πάρουμε πίσω!"
Πέντε ολόκληρες εβδομάδες και τελικά φορτώθηκαν 44 κιβώτια με μάρμαρα του Παρθενώνα, δηλαδή το μεγαλύτερο και σημαντικότερο φορτίο μέχρι εκείνη τη στιγμή. Ακολούθησαν πολλά άλλα.
Ήταν σαν αρρώστεια.... Δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτα άλλο. Μίλαγε μόνο για την υπέροχη τελειότητα των μαρμάρων στο εσωτερικό του Παρθενώνα.
Πότε για μια επιβλητική πομπή μιας μετόπης. Ορισμένα άτομα ήταν έφιππα και κάποια άλλα ετοιμάζονταν να ιππεύσουν. Επικεφαλής της πομπής ήταν ένα κοπάδι βόδια και ακολουθούσαν ιερείς, δικαστές και πολεμιστές. Ύστερα ερχόταν μια ολόκληρη σειρά από νύμφες που μετέφεραν ιερά αφιερώματα σε καλάθια και αγγεία.
Μια άλλη μετόπη στο εσωτερικό της κεντρικής εισόδου του ναού έδειχνε την ιστορία της γέννησης της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία που καθόταν στον θρόνο του περιτριγυρισμένος από τους υπόλοιπους θεούς του Ολύμπου. Η παρθένα θεά, φορώντας έναν χιτώνα που ανέμιζε, κρατούσε τα άλογα του άρματος που την έφερε μπροστά στους θεούς αλλά, αντίθετα με τα άλλα αγάλματα, είχε τη συναρπαστική ομορφιά της Αφροδίτης και τα ανίκητα όπλα των Σπαρτιατών.
Σε μια τρίτη μετόπη απεικονιζόταν ο διαγωνισμός ανάμεσα στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα: μια σκληρή πάλη για το όνομα της πόλης. Η Αθηνά πήρε τη νίκη αποδεικνύοντας ότι το δώρο της, ένα απλό κλαδί ελιάς, ήταν πιο σπουδαίο από την πολεμική προσφορά του θεού των ωκεανών: ένα αγριεμένο άλογο του οποίου το βλέμμα φαινόταν να αντανακλά όλα τα σκληρά πλήγματα που είχε δεχτεί η ανθρωπότητα.
Σε ένα σημείο κοντα στο Παρθενώνα ο Λουζιέρι είχε βρει κολοσσιαία τμήματα από το ίδιο το αέτωμα που είχε πέσει στην έκρηξη του 1687 από τον Μοροζίνι.
Καταπληκτικά γλυπτά. Ανάμεσά τους μία προτομή του Δία, της Νίκης, του Ερμή. Χρειάστηκε πριόνια για να κόψει από μια μεγάλη ζωοφόρο τα σημεία στα οποία βρίσκονταν τα γλυπτά.
Ενα άλογο και μία πράσινη κάπα στον βοεβόδα του απέφερε σαν αποχαιρετιστήριο δώρο, το κολοσσιαίο ακέφαλο άγαλμα του Διονύσου, που στεκόταν επί αιώνες πάνω στο μνημείο του Θρασύλλου* στη νότια πλευρά του λόφου της Ακρόπολης.
Όταν τα μάρμαρα μπήκαν σε κιβώτια έτοιμα να αποσταλούν στην Αγγλία, συνέχισε να πιέζει τον Λουζιέρι για την απόκτηση κι άλλων έργων από τις αρχαίες περιοχές που υπήρχαν γύρω από την Αθήνα:
"Οι σημερινοί Έλληνες δεν αξίζουν να έχουν τέτοια αριστουργήματα της αρχαιότητας. Επιπλέον τα θεωρούν ασήμαντα. Πραγματικά, έχω τη θεία αποστολή να διατηρήσω αυτούς τους θησαυρούς ανά τους αιώνες!Στην πραγματικότητα δεν έχουν τίποτα κοινό μαζί τους και άφησαν τους Τούρκους να τους κρατήσουν σκλαβωμένους επί αιώνες.Ακόμα χειρότερα αυτοί οι ίδιοι σύγχρονοι Έλληνες κοιτάζουν τα υπέροχα έργα του Φειδία με αγνωμοσύνη και αδιαφορία. Δεν τους αξίζει να τα έχουν".
Ήταν σαν αρρώστεια.... Δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτα άλλο. Μίλαγε μόνο για την υπέροχη τελειότητα των μαρμάρων στο εσωτερικό του Παρθενώνα.
Πότε για μια επιβλητική πομπή μιας μετόπης. Ορισμένα άτομα ήταν έφιππα και κάποια άλλα ετοιμάζονταν να ιππεύσουν. Επικεφαλής της πομπής ήταν ένα κοπάδι βόδια και ακολουθούσαν ιερείς, δικαστές και πολεμιστές. Ύστερα ερχόταν μια ολόκληρη σειρά από νύμφες που μετέφεραν ιερά αφιερώματα σε καλάθια και αγγεία.
Μια άλλη μετόπη στο εσωτερικό της κεντρικής εισόδου του ναού έδειχνε την ιστορία της γέννησης της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία που καθόταν στον θρόνο του περιτριγυρισμένος από τους υπόλοιπους θεούς του Ολύμπου. Η παρθένα θεά, φορώντας έναν χιτώνα που ανέμιζε, κρατούσε τα άλογα του άρματος που την έφερε μπροστά στους θεούς αλλά, αντίθετα με τα άλλα αγάλματα, είχε τη συναρπαστική ομορφιά της Αφροδίτης και τα ανίκητα όπλα των Σπαρτιατών.
Σε μια τρίτη μετόπη απεικονιζόταν ο διαγωνισμός ανάμεσα στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα: μια σκληρή πάλη για το όνομα της πόλης. Η Αθηνά πήρε τη νίκη αποδεικνύοντας ότι το δώρο της, ένα απλό κλαδί ελιάς, ήταν πιο σπουδαίο από την πολεμική προσφορά του θεού των ωκεανών: ένα αγριεμένο άλογο του οποίου το βλέμμα φαινόταν να αντανακλά όλα τα σκληρά πλήγματα που είχε δεχτεί η ανθρωπότητα.
Ήταν αδύνατον να συλλάβει κανείς την τέλεια κατεργασία των μαρμάρων. Οι κίονες ήταν τόσο καλά συναρμολογημένοι χωρίς τη βοήθεια κονιάματος, έτσι ώστε έδειχναν μονοκόμματοι ακόμα και στο πιο εξεταστικό βλέμμα. Τα μαλλιά όλων των μορφών ήταν χτενισμένα με διαφορετικό τρόπο και οι χιτώνες τους φαίνονταν τόσο λεπτοί ώστε έδειχναν να κινούνται από την αύρα.
Η μητέρα του, η χήρα κόμισσα του Έλγιν τον ενημερώνει:
Ευτυχώς, ο δούκας του Ρίτσμοντ τα πήρε στο υποστατικό του, αλλά σύντομα φάνηκε κι αυτός να ενοχλείται με τόσα πολλά κιβώτια, συνολικού βάρους 120 τόνων, σκορπισμένα στο κτήμα του, κι έτσι αναγκάστηκα να νοικιάσω ένα μεγάλο σπίτι στη γωνία Πικαντίλι και Παρκ Λέιν, όπου υπάρχει ένας άνετος κήπος.
Αμέσως φτιάχτηκε μια ευρύχωρη παράγκα και, όταν οι εργάτες ξεφόρτωσαν όλα τα μάρμαρα, τα τακτοποιήσαμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αν λάβουμε υπόψη το τεράστιο βάρος τους...
Στο λιμάνι υπάρχουν και άλλα κιβώτια με μάρμαρα, ενώ νέα φορτία φτάνουν με σταθερό ρυθμό. Έχω προσλάβει ανθρώπους που παρευρίσκονται στο τελωνείο του Λονδίνου και παρακολουθούν τις αφίξεις...".
Στο μεταξύ η εμφάνιση του Έλγιν είχε επιδεινωθεί τρομερά. Η μύτη του είχε καταφαγωθεί ολοκληρωτικά και είχε αδυνατίσει σε υπερβολικό βαθμό.
Έτρωγε ελάχιστα και δεν κοιμόταν καθόλου. Πολλές νύχτες η λαίδη ξυπνούσε από τις διαταγές που φορτία έδινε μέσα στους εφιάλτες του προς τον Λουζιέρι...
Έτρωγε ελάχιστα και δεν κοιμόταν καθόλου. Πολλές νύχτες η λαίδη ξυπνούσε από τις διαταγές που φορτία έδινε μέσα στους εφιάλτες του προς τον Λουζιέρι...
 |
| Το Ερέχθειο. Ακρόπολη. |
Αρκετές φορές στο μυαλό του γύριζε μιά άλλη "δύσκολη" ιδέα
του Χαντ* για το Ερέχθειο:
Ο Έλγιν έγραψε στον λόρδο Κιθ, αρχηγό των ναυτικών δυνάμεων της Μεσογείου. Ευτυχώς το αγγλικό πολεμικό δεν ήρθε ποτέ, και το Ερέχθειο έμεινε στην Ακρόπολη. Αλλά ο Χ. Γουίλιαμς, ένας ακόμα αυτόπτης μάρτυρας, αναφέρει:
"Όταν οι άνθρωποι του Έλγιν αφαίρεσαν την Καρυάτιδα από το Ερέχθειο, η Αθηνά έκλαψε για τη χαμένη της αγνότητα και οι υπόλοιπες Καρυάτιδες θρήνησαν με πόνο τον βιασμό της αδελφής τους.
Αργότερα, όταν οι εργάτες του Έλγιν έσερναν τα τελευταία μάρμαρα στον Πειραιά, σταμάτησαν ξαφνικά, τα άφησαν κάτω και κανένας δεν μπόρεσε να τους πείσει να συνεχίσουν τη δουλειά τους.
Όπως έλεγαν, άκουγαν το γοερό κλάμα της Αθηνάς βαθιά από το εσωτερικό των μαρμάρων!"
Ένας άλλος μάρτυρας ήταν ο ταξιδιώτης Έντουαρντ Ντόντγουελ:
"Στη διάρκεια της πρώτης περιοδείας μου στην Ελλάδα είχα την τραυματική εμπειρία να είμαι παρών όταν ο Παρθενών απογυμνώθηκε από τα ωραιότερα γλυπτά του. Και ενώ ορισμένα από τα εκπληκτικότερα καλλιτεχνήματα είχαν ήδη πέσει στο έδαφος, είδα να αφαιρούνται ορισμένες μετόπες από το νοτιοανατολικό άκρο του ναού.
Ήταν τοποθετημένες με θαυμαστό τρόπο ανάμεσα στα τρίγλυφα και, για να τις κατεβάσουν, χρειάστηκε να ρίξουν καταγής το γείσο που βρισκόταν στο επάνω μέρος τους.
Παρόμοια τύχη είχε και το αέτωμα που βρισκόταν στο ίδιο σημείο. Έτσι, αντί για την εικόνα της εντυπωσιακής ομορφιάς που είχε δια τηρηθεί τόσο καλά μέχρι τη στιγμή που πρωτοείδα τον Παρθενώνα, σήμερα το μόνο που βλέπει κανείς είναι ένας σωρός από ερείπια".
Λίγους μήνες αργότερα, ο Κλάρκ σημείωσε μια σημαντική επιτυχία στην Ελευσίνα: Ανακάλυψε ένα τεράστιο άγαλμα που ζύγιζε δύο τόνους και παρίστανε μια γυναίκα με ένα καλάθι στο κεφάλι της. Σ' εκείνο το μέρος υπήρχε ένας βωμός της Δήμητρας*, της θεάς των σιτηρών και της γονιμότητας.
Διαπίστωσε μάλιστα ότι οι κάτοικοι της περιοχής ήταν βυθισμένοι στις δεισιδαιμονίες και πίστευαν ότι η γονιμότητα των χωραφιών τους εξαρτιόταν τόσο πολύ από κείνο το άγαλμα ώστε του άναβαν λιανοκέρια και καντήλια σε ορισμένες χριστιανικές εορτές:
"Βρήκα το άγαλμα της θεάς χωμένο μέχρι τα αφτιά μέσα σε έναν σωρό από σκουπίδια. Οι χωρικοί της Ελευσίνας, στους οποίους είπα ότι σκόπευα να το πάρω, με κοίταξαν λες και ήθελα να κατεβάσω το φεγγάρι.
"......όποιος αγγίξει το άγαλμα με κακό σκοπό θα δει το χέρι του να μαραίνεται.... Τι θα γίνει με τη σοδειά μας αν χάσουμε τη γυναίκα με το καλάθι;" φώναζαν.
Όμως, ήμουν αποφασισμένος να το πάρω, έπρεπε να κινηθώ γρήγορα και μυστικά. Να προλάβω τον Γκουφιέ*. Πήγα στην Αθήνα και έκανα μια αίτηση στον πασά, ενισχύονταςτην πρόταση μου με ένα αγγλικό τηλεσκόπιο που άφησα να γλιστρήσει στα χέρια του. Πέτυχα τον σκοπό μου".
Οι προτάσεις του κ. Χαντ, σχεδόν πάντα, ήταν, μη πραγματοποιήσημες όπως:
Η απόσπαση της Πύλης των Λεόντων από τις Μυκήνες.
Οι ναύτες δημιούργησαν ένα σκηνικό με τους διάφορους κίονες που βρήκαν σκορπισμένους στο έδαφος.
Λίγο πιο πέρα, θεώρησαν ότι τα απομεινάρια ενός τετράγωνου κτιρίου ήταν ο τάφος του Μιλτιάδη. Οι ναύτες έσκαψαν και βρήκαν πολλά αρχαία έργα.
Στην έπαυλη του Ηρώδη* στην Εύα* Δολιανών Κυνουρίας βρέθηκε ένα παράδοξο εύρημα.
Στην Τήνο αντίθετοι άνεμοι τους ανάγκασαν να μείνουν μια βδομάδα. Στη Δήλο ο Έλγιν πήρε τη βάση και ένα μέρος του σώματος του Απόλλωνα. Από τους πολλούς υπέροχους μαρμάρινους βωμούς της Ρήνεια πήρε έναν μαρμάρινο, ολοστρόγγυλο βωμό, που ήταν στολισμένος με γιρλάντες φρούτων και λουλουδιών.
Αλλά η αλαζονεία αυτή τιμωρήθηκε από την Νέμεση, αφού μετά την ήττα των Περσών, αντί τροπαίου ο λίθος έλαβε την μορφή της Νεμέσεως, ως θεάς αδυσώπητης Τιμωρού των υβριστών.
 |
| Η Καρυάτιδα από το Ερέχθειο. Βρετανικό μουσείο. |
Αργότερα, όταν οι εργάτες του Έλγιν έσερναν τα τελευταία μάρμαρα στον Πειραιά, σταμάτησαν ξαφνικά, τα άφησαν κάτω και κανένας δεν μπόρεσε να τους πείσει να συνεχίσουν τη δουλειά τους.
Όπως έλεγαν, άκουγαν το γοερό κλάμα της Αθηνάς βαθιά από το εσωτερικό των μαρμάρων!"
Ένας άλλος μάρτυρας ήταν ο ταξιδιώτης Έντουαρντ Ντόντγουελ:
"Στη διάρκεια της πρώτης περιοδείας μου στην Ελλάδα είχα την τραυματική εμπειρία να είμαι παρών όταν ο Παρθενών απογυμνώθηκε από τα ωραιότερα γλυπτά του. Και ενώ ορισμένα από τα εκπληκτικότερα καλλιτεχνήματα είχαν ήδη πέσει στο έδαφος, είδα να αφαιρούνται ορισμένες μετόπες από το νοτιοανατολικό άκρο του ναού.
Ήταν τοποθετημένες με θαυμαστό τρόπο ανάμεσα στα τρίγλυφα και, για να τις κατεβάσουν, χρειάστηκε να ρίξουν καταγής το γείσο που βρισκόταν στο επάνω μέρος τους.
Παρόμοια τύχη είχε και το αέτωμα που βρισκόταν στο ίδιο σημείο. Έτσι, αντί για την εικόνα της εντυπωσιακής ομορφιάς που είχε δια τηρηθεί τόσο καλά μέχρι τη στιγμή που πρωτοείδα τον Παρθενώνα, σήμερα το μόνο που βλέπει κανείς είναι ένας σωρός από ερείπια".
Λίγους μήνες αργότερα, ο Κλάρκ σημείωσε μια σημαντική επιτυχία στην Ελευσίνα: Ανακάλυψε ένα τεράστιο άγαλμα που ζύγιζε δύο τόνους και παρίστανε μια γυναίκα με ένα καλάθι στο κεφάλι της. Σ' εκείνο το μέρος υπήρχε ένας βωμός της Δήμητρας*, της θεάς των σιτηρών και της γονιμότητας.
Διαπίστωσε μάλιστα ότι οι κάτοικοι της περιοχής ήταν βυθισμένοι στις δεισιδαιμονίες και πίστευαν ότι η γονιμότητα των χωραφιών τους εξαρτιόταν τόσο πολύ από κείνο το άγαλμα ώστε του άναβαν λιανοκέρια και καντήλια σε ορισμένες χριστιανικές εορτές:
"Βρήκα το άγαλμα της θεάς χωμένο μέχρι τα αφτιά μέσα σε έναν σωρό από σκουπίδια. Οι χωρικοί της Ελευσίνας, στους οποίους είπα ότι σκόπευα να το πάρω, με κοίταξαν λες και ήθελα να κατεβάσω το φεγγάρι.
"......όποιος αγγίξει το άγαλμα με κακό σκοπό θα δει το χέρι του να μαραίνεται.... Τι θα γίνει με τη σοδειά μας αν χάσουμε τη γυναίκα με το καλάθι;" φώναζαν.
Όμως, ήμουν αποφασισμένος να το πάρω, έπρεπε να κινηθώ γρήγορα και μυστικά. Να προλάβω τον Γκουφιέ*. Πήγα στην Αθήνα και έκανα μια αίτηση στον πασά, ενισχύονταςτην πρόταση μου με ένα αγγλικό τηλεσκόπιο που άφησα να γλιστρήσει στα χέρια του. Πέτυχα τον σκοπό μου".
 |
| Το άγαλμα της "Κριστοφόρου Δήμητρας" χαρακτικό 1809 |
Τώρα έπρεπε να βρει σκοινιά και τροχαλίες, ενώ ο μώλος της Ελευσίνας χρειαζόταν επισκευή.
Το βράδυ της παραμονής της μεταφοράς, ένα βόδι λύθηκε από τον ζυγό του και άρχισε να χτυπάει δυνατά το άγαλμα με τα κέρατα του. Κακός οιωνός....
Το βράδυ της παραμονής της μεταφοράς, ένα βόδι λύθηκε από τον ζυγό του και άρχισε να χτυπάει δυνατά το άγαλμα με τα κέρατα του. Κακός οιωνός....
Ύστερα άρχισε να τρέχει σαν τρελλό στον κάμπο της Ελευσίνας μουγκρίζοντας μέσα στη νύχτα.
Με την επέμβαση του βοεβόδα, οι χωρικοί απρόθυμα αναγκάστηκαν να υπακούσουν στις εντολές του.
Ο ιερέας του χωριού φόρεσε τα άμφια του και άρχισε να καθαρίζει τα σκουπίδια γύρω από το άγαλμα.
Τότε ο Κλαρκ πλησίασε και το έπιασε θαρραλέα με τα δυο του χέρια....
Αντίθετα με τους φόβους των Ελευσινίων, δεν έπαθε τίποτα.
Ο ιερέας του χωριού φόρεσε τα άμφια του και άρχισε να καθαρίζει τα σκουπίδια γύρω από το άγαλμα.
Τότε ο Κλαρκ πλησίασε και το έπιασε θαρραλέα με τα δυο του χέρια....
Αντίθετα με τους φόβους των Ελευσινίων, δεν έπαθε τίποτα.
Μια ομάδα 150 νέων κατάφερε να σύρει το τεράστιο άγαλμα έξω από την πόλη. Το φόρτωσαν σ' ένα πλοίο στην ακτή, που είχε νοικιάσει ο Γκουφιέ και γραμμή για Αγγλία.
| Η Πύλη των Λεόντων. Μυκήνες. |
Η απόσπαση της Πύλης των Λεόντων από τις Μυκήνες.
Άλλαξε γνώμη όμως, όταν διαπίστωσε ότι υπήρχαν σοβαρά προβλήματα μεταφοράς λόγω της απόστασης που είχαν οι Μυκήνες
από τη θάλασσα.
από τη θάλασσα.
Έτσι διατηρήθηκε και η Πύλη των Λεόντων στη θέση της.
Κυριευμένος από πραγματικό πάθος, ο Έλγιν αποφάσισε να επεκτείνει τις δραστηριότητες στους Δελφούς, τις Θερμοπύλες, τον Μαραθώνα, την Επίδαυρο, την Τρίπολη....
Τα ερείπια των Μυκηνών τον εντυπωσίασαν. Ακόμα και μέσα από το πλοίο, η λαίδη Έλγιν μπόρεσε να δει τον τεράστιο τύμβο των ηρώων του Μαραθώνα. Το επόμενο πρωί βγήκαν στην ξηρά και έστησαν μια σκηνή στην πεδιάδα.
 |
| Στην πεδιάδα του Μαραθώνα σώζεται ο χωμάτινος τύμβος υψ. 9 μ. που δημιουργήθηκε από το Ηρώδη τον Αττικό. |
Τον τύμβο* τον βρήκαν
ανοιχτό από τις ανασκαφές
του Φωβέλ.
Ο Έλγιν διάλεξε ένα κοντινό σημείο να σκάψουν οι άνδρες του πληρώματος.
Βρήκαν πολλά κομμάτια κεραμικών και πολυάριθμα ασημένια αντικείμενα. Αφού εξέτασε την πεδιάδα πολύ προσεκτικά, με τη βοήθεια του κ. Χαντ, συμφώνησαν για το σημείο των βάλτων όπου αφανίστηκαν οι Πέρσες κατά την υποχώρηση τους.Ο Έλγιν διάλεξε ένα κοντινό σημείο να σκάψουν οι άνδρες του πληρώματος.
Λίγο πιο πέρα, θεώρησαν ότι τα απομεινάρια ενός τετράγωνου κτιρίου ήταν ο τάφος του Μιλτιάδη. Οι ναύτες έσκαψαν και βρήκαν πολλά αρχαία έργα.
Ο τύμβος του Μαραθώνα:
Τελικά δεν ήταν δημιούργημα των Αθηναίων προκειμένου να τιμήσουν τους νεκρούς της περίφημης μάχης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής έρευνας, ο τύμβος κατασκευάστηκε τη ρωμαϊκή περίοδο από τον Ηρώδη Αττικό. Στην έπαυλη του Ηρώδη* στην Εύα* Δολιανών Κυνουρίας βρέθηκε ένα παράδοξο εύρημα.
Συγκεκριμένα, βρέθηκε μια ενεπίγραφη στήλη με τα ονόματα των πεσόντων της μάχης του Μαραθώνα τα οποία ανήκαν στην Ερεχθηίδα φυλή.
Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι το αρχικό μνημείο που έστησαν οι Αθηναίοι είχε 10 στήλες, μία για κάθε φυλή, τοποθετημένες προφανώς σε κάποιο ενιαίο βάθρο.
Ο Ηρώδης ο Αττικός, κατασκευαστής του Ωδείου και του Παναθηναϊκού σταδίου, είχε καταγωγή τον Μαραθώνα και θεωρούσε ότι ήταν απόγονος του Μιλτιάδη.
Η προγονολατρεία και η αγάπη του για τη κλασική αρχαιότητα που τον διέκριναν είχαν σαν αποτέλεσμα να μεταφέρει το αρχικό μνημείο στην έπαυλή του στην Αρκαδία.
Στη θέση που βρίσκονταν οι στήλες έστησε τον χωμάτινο τύμβο.
Το Ταξίδι συνεχίζεται... όπως και η καταστροφή !
Στην Τήνο αντίθετοι άνεμοι τους ανάγκασαν να μείνουν μια βδομάδα. Στη Δήλο ο Έλγιν πήρε τη βάση και ένα μέρος του σώματος του Απόλλωνα. Από τους πολλούς υπέροχους μαρμάρινους βωμούς της Ρήνεια πήρε έναν μαρμάρινο, ολοστρόγγυλο βωμό, που ήταν στολισμένος με γιρλάντες φρούτων και λουλουδιών.
Κοντά στους βάλτους ο Χαντ ανακάλυψε το ναό της Νεμέσεως*, όπου οι Αθηναίοι είχαν τοποθετήσει άγαλμα του Αγορακρίτη μαθητή του Φειδία.
Το άγαλμα αυτό φημολογείτο ότι δημιουργήθηκε από ογκόλιθο Παρίου μαρμάρου, το οποίο μετέφεραν οι Πέρσες στον Μαραθώνα, ώστε μ’ αυτό να κατασκευάσουν τρόπαιο, βέβαιοι για την νίκη τους.
Η περιοχή του Ραμνούντα κατοικείται συνεχώς από τη νεολιθική περίοδο. Ο αρχαϊκός ναός της Νεμέσεως καταστράφηκε από τους Πέρσες κατά την εισβολή τους 480/479 π.Χ. όπως και τόσα άλλα κτίσματα της Αττικής.
Το ιερό του είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη. Ήταν ένας μικρός δωρικός ναός, όπου φυλασσόταν το μαρμάρινο άγαλμα της Νεμέσεως.
Η λαίδη γράφει στη μητέρα της κυρία Νίσμπετ λεπτομερώς τα μάρμαρα και τα γλυπτά που είχαν μεταθερθεί από τον άντρα της.
".....το πρώτο αρχαίο μνημείο που εξασφάλισε ο άντρας μου, ο λόρδος Έλγιν, ήταν η περίφημη βουστροφηδόν επιγραφή* από το ακρωτήριο του Σιγείου στην Τρωάδα, την οποία είχαν προσπαθήσει ανεπιτυχώς να αποκτήσουν όλοι σχεδόν οι χριστιανοί πρέσβεις στην Πύλη, ακόμα και αυτός ο Λουδοβίκος ΙΔ' στο ζενίθ της δύναμής του.
Είναι το αρχαιότερο και πιο παράξενο σωζόμενο είδος ελληνικής γραφής σε μια εποχή που το αλφάβητο ήταν ακόμη ατελές, στο οποίο οι γραμμές προχωρούν εναλλάξ από αριστερά προς τα δεξιά και αντιστρόφως, όπως τα αυλάκια που κάνουν τα βόδια στο όργωμα, εξ ου και η λέξη βουστροφηδόν.
Αυτό και μόνο το μάρμαρο, που το επιθυμεί από παλιά ολόκληρη η Ευρώπη, είναι αρκετό για να τοποθετήσει το όνομα του 'Ελγιν σε θέση ανάλογη με κείνη των 'Αραντελ, των Σάντουϊτς και των Γουέρτλι*, στους οποίους η ελληνική λογοτεχνία οφείλει τόσα πολλά.
Από τα ερείπια του ναού της Αθηνάς στο Σίγειο, ο 'Ελγιν αφαίρεσε επίσης μερικά θαυμάσια ανάγλυφα από παριανό μάρμαρο, μεταξύ των οποίων μια πομπή γυναικών της Τροίας που παρουσιάζουν και αφιερώνουν ένα βρέφος στην Αθηνά με τις σχετικές προσφορές.
Προέρχεται από την επιγραφή του Σιγείου (γνωστή ως στήλη του Φανοδίκου), 6ος αιώνας π.Χ. (Βρετανικό μουσείο). Η επιγραφή λέει: "Είμαι [η στήλη] του Φανοδίκου [υιού] του Ερμοκράτους από την Προκόννησο [ο οποίος] δώρισε έναν κρατήρα και μια βάση κρατήρα και ένα στραγγιστήρι στο Πρυτανείο των Σιγειέων".
''..Ο στρατηγός Κέλερ απέκτησε επίσης για λογαριασμό του 'Ελγιν ένα άγαλμα και ένα ανάγλυφο από τα ερείπια του ναού του Θύμβριου Απόλλωνος στην Τρωάδα, το οποίο δεν έχω δει. Αν, πάντως, μοιάζουν με τα έργα του Σίγειου, τότε είναι πραγματικά πολύτιμα.
Σε μια επίσκεψη που κάναμε αργότερα στην Τρωάδα, ο κύριος Καρλάιλ απέκτησε μερικές ενδιαφέρουσες επιγραφές, ενώ στη συνέχεια είχα την καλή τύχη να ανακαλύψω και να πάρω ένα άγαλμα της Ιλιάδος Αθηνάς κοντά στη Θυμβρία, της οποίας το φόρεμα είναι εξαιρετικό.
Το πρώτο μας απόκτημα στην Αθήνα ήταν η τελειότερη μετόπη από τα ερείπια του Παρθενώνα, την οποία -όπως θυμάμαι- τόσο εσύ όσο και ο πατέρας μου κοιτάζετε με θαυμασμό. Ήταν η πρώτη που μπορέσαμε να κατεβάσουμε με επιτυχία.
Η προσπάθεια του Σουαζέλ Γκουφιέ να κάνει το ίδιο είχε αποτύχει πλήρως, από έλλειψη χρόνου, κατάλληλων σκοινιών και βαρούλκων, έπεσε από αρκετό ύψος και έγινε κομμάτια.
Δεν θυμάμαι ποτέ να είχε χτυπήσει η καρδιά μου πιο δυνατά από τη στιγμή που είδα αυτό τον θησαυρό να κρέμεται από τον θριγκό* του Παρθενώνα και να εξαρτάται μόνο από την αντοχή ενός σκοινιού.
Η ανησυχία μου δεν σταμάτησε παρά όταν τη φορτώσαμε σε μια αγγλική φρεγάτα στην Αλεξάνδρεια, για να μεταφερθεί από κει στην Αγγλία.
Το θέμα του έργου φαίνεται ότι είναι ο Θησέας ή ο φίλος του, ο Πειρίθοος, που καταβάλει έναν Κένταυρο.
Η πρώτη μετόπη που αποκτήσαμε από τον ναό της Αθηνάς στην Ακρόπολη ακολουθήθηκε από άλλες οκτώ ή δέκα που απεικόνιζαν τη συνέχεια της μάχης ανάμεσα στους Κενταύρους και στους Λαπίθες στον γάμο του Πειρίθοου.
Το ιερό του είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη. Ήταν ένας μικρός δωρικός ναός, όπου φυλασσόταν το μαρμάρινο άγαλμα της Νεμέσεως.
 |
Τμήμα από την επιγραφή της Γόρτυνας,
η οποία είναι γραμμένη βουστροφηδόν
|
Το μάρμαρο
που επιθυμεί από παλιά ολόκληρη η Ευρώπη
".....το πρώτο αρχαίο μνημείο που εξασφάλισε ο άντρας μου, ο λόρδος Έλγιν, ήταν η περίφημη βουστροφηδόν επιγραφή* από το ακρωτήριο του Σιγείου στην Τρωάδα, την οποία είχαν προσπαθήσει ανεπιτυχώς να αποκτήσουν όλοι σχεδόν οι χριστιανοί πρέσβεις στην Πύλη, ακόμα και αυτός ο Λουδοβίκος ΙΔ' στο ζενίθ της δύναμής του.
 |
Η λαίδη Έλγιν, πορταίτο του Τζον
Χόπνερ.
Βρετανικό μουσείο.
|
Αυτό και μόνο το μάρμαρο, που το επιθυμεί από παλιά ολόκληρη η Ευρώπη, είναι αρκετό για να τοποθετήσει το όνομα του 'Ελγιν σε θέση ανάλογη με κείνη των 'Αραντελ, των Σάντουϊτς και των Γουέρτλι*, στους οποίους η ελληνική λογοτεχνία οφείλει τόσα πολλά.
Από τα ερείπια του ναού της Αθηνάς στο Σίγειο, ο 'Ελγιν αφαίρεσε επίσης μερικά θαυμάσια ανάγλυφα από παριανό μάρμαρο, μεταξύ των οποίων μια πομπή γυναικών της Τροίας που παρουσιάζουν και αφιερώνουν ένα βρέφος στην Αθηνά με τις σχετικές προσφορές.
| Γραφή σε βουστροφηδόν (μεταγραφή στο κλασικό ελληνικό αλφάβητο) | Κείμενο με κανονικό τρόπο γραφής | |
|---|---|---|
 | ΦΑΝΟΔΙΚΟΕΜΙΤΟΡΜΟΚ ΡΑΤΕΟΣΤΟ ΠΡΟΚΟΝΝΗ ΣΙΟΚΡΗΤΗΡ ΑΔΕ:ΚΑΙΥΠΟΚ ΡΗΤΗΡΙΟΝ:Κ ΑΙΗΘΜΟΝ:ΕΣΠ ΡΥΤΑΝΗΙΟΝ ΕΔΩΚΕΝ:ΣΥΚΕ ΕΥΣΙΝ | Φανοδίκοἐμὶ τὀρμοκ- ράτεος το͂ Προκοννη- σίο κρητῆρ- α δὲ καὶ ὐποκ- ρητήριον κ- αὶ ἠθμὸν ἐς π- ρυτανήιον ἔδωκεν Συκε- εῦσιν. |
''..Ο στρατηγός Κέλερ απέκτησε επίσης για λογαριασμό του 'Ελγιν ένα άγαλμα και ένα ανάγλυφο από τα ερείπια του ναού του Θύμβριου Απόλλωνος στην Τρωάδα, το οποίο δεν έχω δει. Αν, πάντως, μοιάζουν με τα έργα του Σίγειου, τότε είναι πραγματικά πολύτιμα.
Σε μια επίσκεψη που κάναμε αργότερα στην Τρωάδα, ο κύριος Καρλάιλ απέκτησε μερικές ενδιαφέρουσες επιγραφές, ενώ στη συνέχεια είχα την καλή τύχη να ανακαλύψω και να πάρω ένα άγαλμα της Ιλιάδος Αθηνάς κοντά στη Θυμβρία, της οποίας το φόρεμα είναι εξαιρετικό.
Το πρώτο μας απόκτημα στην Αθήνα ήταν η τελειότερη μετόπη από τα ερείπια του Παρθενώνα, την οποία -όπως θυμάμαι- τόσο εσύ όσο και ο πατέρας μου κοιτάζετε με θαυμασμό. Ήταν η πρώτη που μπορέσαμε να κατεβάσουμε με επιτυχία.
Η προσπάθεια του Σουαζέλ Γκουφιέ να κάνει το ίδιο είχε αποτύχει πλήρως, από έλλειψη χρόνου, κατάλληλων σκοινιών και βαρούλκων, έπεσε από αρκετό ύψος και έγινε κομμάτια.
Δεν θυμάμαι ποτέ να είχε χτυπήσει η καρδιά μου πιο δυνατά από τη στιγμή που είδα αυτό τον θησαυρό να κρέμεται από τον θριγκό* του Παρθενώνα και να εξαρτάται μόνο από την αντοχή ενός σκοινιού.
Η ανησυχία μου δεν σταμάτησε παρά όταν τη φορτώσαμε σε μια αγγλική φρεγάτα στην Αλεξάνδρεια, για να μεταφερθεί από κει στην Αγγλία.
Το θέμα του έργου φαίνεται ότι είναι ο Θησέας ή ο φίλος του, ο Πειρίθοος, που καταβάλει έναν Κένταυρο.
 |
| Η μάχη των Κενταύρων με τους Λαπίθες. Δωρική ζωοφόρος, Παρθενών. Βρετανικό μουσείο. |
Κάθε μετόπη περιέχει δύο μορφές σε διάφορες στάσεις: άλλες φορές είναι νικητής ο Λαπίθης και άλλες ο Κένταυρος.
Οι χαλαροί μύες ενός Λαπίθη που έχει πέσει νεκρός και τον πατάει ένας Κένταυρος θεωρείται ένα από τα ωραιότερα δείγματα τέχνης.
Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για την ομάδα που βρίσκεται κοντά στην Ιπποδάμεια, τη νύμφη, που έχει αρπάξει ο Κένταυρος Ευρυθίων και η οποία αγωνίζεται να ξεφύγει από την πλάτη του τέρατος που την κρατάει με κτηνώδη βία έχοντας περασμένο το ένα χέρι του μέσα στα ανακατεμένα μαλλιά της.
Το γρήγορο τρέξιμο και το σκύψιμο του καθώς προσπαθεί να αποφύγει το ακόντιο που έχει εκτιναχθεί εναντίον του έχουν αποδοθεί με τρομερή ζωντάνια. Τι μεγάλη ατυχία που πολλά από αυτά τα έργα έχουν ακρωτηριαστεί!
Ακόμα όμως και σε αυτή την κατάσταση είναι πολύ ανώτερα από οποιοδήποτε άλλο έργο σύγχρονης τέχνης, έστω και αν η προσπάθεια έχει γίνει από το χέρι του Κανόβα.*
Είναι τα ωραιότερα συμπλέγματα ανάγλυφων, επεξεργασμένα με τόσο μεγάλη προσοχή σε όλες τις επιφάνειες τους, ώστε να κάνουν μεγάλη εντύπωση στα μάτια των θεατών, ανεξάρτητα από ποιο μέρος της πεδιάδας της Αθήνας πλησιάζουν στην Ακρόπολη.
Αρχικά κάλυπταν ολόκληρο τον θριγκό του Παρθενώνα και σχημάτιζαν ενενήντα δύο ομάδες. Ο φανατισμός των πρώτων χριστιανών, οι βαρβαρότητες των Τούρκων και οι εκρήξεις, την εποχή που ο ναός χρησιμοποιήθηκε σαν πυριδαποθήκη, κατέστρεψαν ένα μεγάλο μέρος τους με αποτέλεσμα, εκτός από αυτά που πήρε ο 'Ελγιν από τα σωζόμενα ερείπια εξασφαλίζοντας τα για την τέχνη, να είναι πολύ δύσκολο να αντιληφθεί κανείς έστω και το περίγραμμα του αρχικού έργου.
Η ζωοφόρος* που περιβάλλει την κορυφή των τοίχων του βωμού είναι γεμάτη με ανάγλυφα και καλλιτεχνήματα, σχεδιασμένα για να τραβούν την προσοχή εκείνων που περίμεναν στον προθάλαμο και τον περίβολο του ναού μέχρι να αρχίσουν οι ιερές τελετές.
Αυτή η ζωοφόρος, που δεν διακόπτεται από τρίγλυφα, παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερη ενότητα θέματος από τις αποσπασματικές και απομονωμένες ομάδες στις μετόπες του περιστυλίου.
Δείχνει μια ολόκληρη επίσημη πομπή στη διάρκεια της εορτής των Παναθηναίων:
Μερικοί αρχαιοσυλλέκτες, που έχουν εξετάσει αυτή τη ζωοφόρο με ιδιαίτερη προσοχή λένε ότι περιέχει προσωπογραφίες των σημαντικότερων ανθρώπων της Αθήνας στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου - και κυρίως του Περικλή, του Φειδία, του Σωκράτη και του νεαρού Αλκιβιάδη.
Αυτή η ζωοφόρος είχε αρχικά μήκος διακοσίων μέτρων και προστατευόταν από τις συνέπειες της κακοκαιρίας και από άλλες ζημιές χάρη στην κάλυψη που της παρείχε η προέκταση της κιονοστοιχίας.
Τα τμήματα της που γλύτωσαν από τις εκρήξεις διατηρούνται ακόμα σε πολύ καλή κατάσταση χωρίς ουσιαστικά να τους λείπει τίποτα εκτός από τις επίχρυσες μπρούτζινες διακοσμήσεις οι οποίες εξακολουθούν να φαίνονται ότι βρίσκονταν πάνω τους, όπως ήταν τα χαλινάρια και οι ρυτήρες των αλόγων ή άλλα μικροσκοπικά αντικείμενα που κατασκευάζονταν ευκολότερα από χαλκό.
Ολόκληρη η ζωοφόρος είναι φτιαγμένη από πεντελικό μάρμαρο, το οποίο είναι ανώτερο του παριανού για την κατασκευή αναγλύφων. Πολλά μεγάλα τμήματά της, που βρίσκονται στην κατοχή του 'Ελγιν, έχουν αφαιρεθεί από τους τοίχους ή έχουν ανακαλυφθεί στις ανασκαφές που έγιναν κάτω από τα ερείπια.
Τα τύμπανα* των δυο προμετωπίδων του Παρθενώνος ήταν επίσης στολισμένα με ανάγλυφα συμπλέγματα τα οποία, πάνω από την είσοδο του ναού, περιλάμβαναν τη μυθολογική ιστορία της γέννησης της Αθήνας από το κεφάλι του Διός.
Στο κέντρο του συμπλέγματος ήταν καθισμένος ο Ζευς, με όλη τη μεγαλοπρέπεια που μπορούσε να δώσει ο γλύπτης στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων.
Στα αριστερά του βρίσκονταν οι σημαντικότεροι θεοί του Ολύμπου και μεταξύ τους ξεχώριζε ο 'Ηφαιστος που κρατούσε στο χέρι το τσεκούρι με το οποίο είχε ανοίξει το κεφάλι του Διός για να βγει η Αθηνά. Δεξιά υπήρχε η Νίκη με φαρδύ χιτώνα, η οποία κρατούσε τα άλογα του άρματος που έφερε τη νέα θεά στον 'Ολυμπο.
Αντίθετα με όλα τα άλλα αγάλματα της Αθηνάς, εδώ απεικονιζόταν με τη σαγηνευτική χάρη της Αφροδίτης, ενώ οι πολεμοχαρείς Σπαρτιάτες προσέφεραν στη θεά της αγάπης μια περικεφαλαία και ένα δόρυ.
Οι φιλικοί και ευπροσήγοροι κάτοικοι της Αθήνας χάρηκαν που είδαν τη φιλοπόλεμη Παλλάδα με τη ζώνη της Αφροδίτης. Όταν, όμως, έχασαν την ελευθερία τους, προσπάθησαν να κολακέψουν τη δύναμη της Ρώμης προσθέτοντας σε αυτό το σύμπλεγμα τα αγάλματα του Αδριανού και της Σαβίνας.
Μια από τις βόμβες που έριξε ο Μοροζίνι (ο δόγης της Βενετίας που κατέλαβε την Αθήνα το 1687) από τον απέναντι λόφο του Μουσείου κατέστρεψε την οροφή και πολλά γλυπτά, ενώ η προσπάθεια του στρατηγού Κένιχσμαρκ να κατεβάσει το άγαλμα της Αθήνας ολοκλήρωσε την καταστροφή.
Αγοράζοντας το σπίτι ενός Τούρκου γενίτσαρου που είχε κτιστεί ακριβώς από κάτω και μετά κατεδαφίζοντας το για να κάνει ανασκαφές, ο 'Ελγιν είχε την ικανοποίηση να ανακαλύψει το μεγαλύτερο μέρος του αγάλματος της Νίκης ντυμένο με τρόπο ώστε αποκαλύπτεται το θαυμάσιο σώμα της με τέχνη και καλαισθησία εφάμιλλα της Φλώρας Φαρνέζε*.
Επιπλέον, βρήκαμε εκεί τον κορμό του Διός, ένα τμήμα από το σώμα του Ηφαίστου και διάφορα άλλα θραύσματα. Μαζί με αυτά, ο 'Ελγιν πήρε επίσης τα αγάλματα του Αδριανού και της Σαβίνας, τα οποία έστειλε στην Αγγλία.
Στη άλλη προμετωπίδα φαινόταν ο αγώνας της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα σχετικά με το όνομα που θα δινόταν στην πόλη. Η θεά της σοφίας πήρε τη νίκη δείχνοντας πόσο σημαντικότερο θα ήταν το όφελος από την ειρηνική και παραγωγική ελιά σε σχέση με το πολεμικό άλογο που προσέφερε ο θεός του ωκεανού.
Σκάβοντας κάτω το αέτωμα, ο 'Ελγιν βρήκε υπέροχα δείγματα γλυπτικής, ενώ κατέβασε επίσης από τον ναό το κεφάλι ενός αλόγου το οποίο ξεπερνάει κατά πολύ οποιοδήποτε άλλο παρόμοιο έργο σε σοβαρότητα και έμπνευση.
Οι χαλαροί μύες ενός Λαπίθη που έχει πέσει νεκρός και τον πατάει ένας Κένταυρος θεωρείται ένα από τα ωραιότερα δείγματα τέχνης.
Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για την ομάδα που βρίσκεται κοντά στην Ιπποδάμεια, τη νύμφη, που έχει αρπάξει ο Κένταυρος Ευρυθίων και η οποία αγωνίζεται να ξεφύγει από την πλάτη του τέρατος που την κρατάει με κτηνώδη βία έχοντας περασμένο το ένα χέρι του μέσα στα ανακατεμένα μαλλιά της.
Το γρήγορο τρέξιμο και το σκύψιμο του καθώς προσπαθεί να αποφύγει το ακόντιο που έχει εκτιναχθεί εναντίον του έχουν αποδοθεί με τρομερή ζωντάνια. Τι μεγάλη ατυχία που πολλά από αυτά τα έργα έχουν ακρωτηριαστεί!
Ακόμα όμως και σε αυτή την κατάσταση είναι πολύ ανώτερα από οποιοδήποτε άλλο έργο σύγχρονης τέχνης, έστω και αν η προσπάθεια έχει γίνει από το χέρι του Κανόβα.*
Είναι τα ωραιότερα συμπλέγματα ανάγλυφων, επεξεργασμένα με τόσο μεγάλη προσοχή σε όλες τις επιφάνειες τους, ώστε να κάνουν μεγάλη εντύπωση στα μάτια των θεατών, ανεξάρτητα από ποιο μέρος της πεδιάδας της Αθήνας πλησιάζουν στην Ακρόπολη.
Αρχικά κάλυπταν ολόκληρο τον θριγκό του Παρθενώνα και σχημάτιζαν ενενήντα δύο ομάδες. Ο φανατισμός των πρώτων χριστιανών, οι βαρβαρότητες των Τούρκων και οι εκρήξεις, την εποχή που ο ναός χρησιμοποιήθηκε σαν πυριδαποθήκη, κατέστρεψαν ένα μεγάλο μέρος τους με αποτέλεσμα, εκτός από αυτά που πήρε ο 'Ελγιν από τα σωζόμενα ερείπια εξασφαλίζοντας τα για την τέχνη, να είναι πολύ δύσκολο να αντιληφθεί κανείς έστω και το περίγραμμα του αρχικού έργου.
Η ζωοφόρος* που περιβάλλει την κορυφή των τοίχων του βωμού είναι γεμάτη με ανάγλυφα και καλλιτεχνήματα, σχεδιασμένα για να τραβούν την προσοχή εκείνων που περίμεναν στον προθάλαμο και τον περίβολο του ναού μέχρι να αρχίσουν οι ιερές τελετές.
Αυτή η ζωοφόρος, που δεν διακόπτεται από τρίγλυφα, παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερη ενότητα θέματος από τις αποσπασματικές και απομονωμένες ομάδες στις μετόπες του περιστυλίου.
 |
| Ομάδα ιππέων από την πομπή των Παναθηναίων. Ιωνική ζωοφόρος του Παρθενώνα. Βρετανικό μουσείο. |
Πολλά άτομα είναι έφιππα. Μερικά ετοιμάζονται να ιππεύσουν, ορισμένα βρίσκονται σε άρματα, άλλα προχωρούν πεζή, οδηγώντας τα βόδια και τα υπόλοιπα σφάγια στον τόπο της θυσίας.
Οι νύμφες, που ονομάζονται Καννοφόρες, Σκιαφόρες, κ.λ.π., μεταφέρουν τις ιερές προσφορές σε καλάθια και αγγεία.
Οι ιερείς, οι άρχοντες και οι πολεμιστές σχηματίζουν μια σειρά από τις πιο ενδιαφέρουσες μορφές, με κάθε είδους ενδυμασίες, πανοπλίες και στάσεις. Μερικοί αρχαιοσυλλέκτες, που έχουν εξετάσει αυτή τη ζωοφόρο με ιδιαίτερη προσοχή λένε ότι περιέχει προσωπογραφίες των σημαντικότερων ανθρώπων της Αθήνας στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου - και κυρίως του Περικλή, του Φειδία, του Σωκράτη και του νεαρού Αλκιβιάδη.
Αυτή η ζωοφόρος είχε αρχικά μήκος διακοσίων μέτρων και προστατευόταν από τις συνέπειες της κακοκαιρίας και από άλλες ζημιές χάρη στην κάλυψη που της παρείχε η προέκταση της κιονοστοιχίας.
Τα τμήματα της που γλύτωσαν από τις εκρήξεις διατηρούνται ακόμα σε πολύ καλή κατάσταση χωρίς ουσιαστικά να τους λείπει τίποτα εκτός από τις επίχρυσες μπρούτζινες διακοσμήσεις οι οποίες εξακολουθούν να φαίνονται ότι βρίσκονταν πάνω τους, όπως ήταν τα χαλινάρια και οι ρυτήρες των αλόγων ή άλλα μικροσκοπικά αντικείμενα που κατασκευάζονταν ευκολότερα από χαλκό.
Ολόκληρη η ζωοφόρος είναι φτιαγμένη από πεντελικό μάρμαρο, το οποίο είναι ανώτερο του παριανού για την κατασκευή αναγλύφων. Πολλά μεγάλα τμήματά της, που βρίσκονται στην κατοχή του 'Ελγιν, έχουν αφαιρεθεί από τους τοίχους ή έχουν ανακαλυφθεί στις ανασκαφές που έγιναν κάτω από τα ερείπια.
Τα τύμπανα* των δυο προμετωπίδων του Παρθενώνος ήταν επίσης στολισμένα με ανάγλυφα συμπλέγματα τα οποία, πάνω από την είσοδο του ναού, περιλάμβαναν τη μυθολογική ιστορία της γέννησης της Αθήνας από το κεφάλι του Διός.
Στο κέντρο του συμπλέγματος ήταν καθισμένος ο Ζευς, με όλη τη μεγαλοπρέπεια που μπορούσε να δώσει ο γλύπτης στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων.
Στα αριστερά του βρίσκονταν οι σημαντικότεροι θεοί του Ολύμπου και μεταξύ τους ξεχώριζε ο 'Ηφαιστος που κρατούσε στο χέρι το τσεκούρι με το οποίο είχε ανοίξει το κεφάλι του Διός για να βγει η Αθηνά. Δεξιά υπήρχε η Νίκη με φαρδύ χιτώνα, η οποία κρατούσε τα άλογα του άρματος που έφερε τη νέα θεά στον 'Ολυμπο.
Αντίθετα με όλα τα άλλα αγάλματα της Αθηνάς, εδώ απεικονιζόταν με τη σαγηνευτική χάρη της Αφροδίτης, ενώ οι πολεμοχαρείς Σπαρτιάτες προσέφεραν στη θεά της αγάπης μια περικεφαλαία και ένα δόρυ.
Μια από τις βόμβες που έριξε ο Μοροζίνι (ο δόγης της Βενετίας που κατέλαβε την Αθήνα το 1687) από τον απέναντι λόφο του Μουσείου κατέστρεψε την οροφή και πολλά γλυπτά, ενώ η προσπάθεια του στρατηγού Κένιχσμαρκ να κατεβάσει το άγαλμα της Αθήνας ολοκλήρωσε την καταστροφή.
Αγοράζοντας το σπίτι ενός Τούρκου γενίτσαρου που είχε κτιστεί ακριβώς από κάτω και μετά κατεδαφίζοντας το για να κάνει ανασκαφές, ο 'Ελγιν είχε την ικανοποίηση να ανακαλύψει το μεγαλύτερο μέρος του αγάλματος της Νίκης ντυμένο με τρόπο ώστε αποκαλύπτεται το θαυμάσιο σώμα της με τέχνη και καλαισθησία εφάμιλλα της Φλώρας Φαρνέζε*.
Επιπλέον, βρήκαμε εκεί τον κορμό του Διός, ένα τμήμα από το σώμα του Ηφαίστου και διάφορα άλλα θραύσματα. Μαζί με αυτά, ο 'Ελγιν πήρε επίσης τα αγάλματα του Αδριανού και της Σαβίνας, τα οποία έστειλε στην Αγγλία.
Στη άλλη προμετωπίδα φαινόταν ο αγώνας της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα σχετικά με το όνομα που θα δινόταν στην πόλη. Η θεά της σοφίας πήρε τη νίκη δείχνοντας πόσο σημαντικότερο θα ήταν το όφελος από την ειρηνική και παραγωγική ελιά σε σχέση με το πολεμικό άλογο που προσέφερε ο θεός του ωκεανού.
Σκάβοντας κάτω το αέτωμα, ο 'Ελγιν βρήκε υπέροχα δείγματα γλυπτικής, ενώ κατέβασε επίσης από τον ναό το κεφάλι ενός αλόγου το οποίο ξεπερνάει κατά πολύ οποιοδήποτε άλλο παρόμοιο έργο σε σοβαρότητα και έμπνευση.
Τα ρουθούνια του είναι διεσταλμένα, τα αφτιά όρθια, οι φλέβες φουσκωμένες (θα έλεγα ότι σφύζουν από ζωή), το στόμα ανοιχτό, και δείχνει να χλιμιντρίζει με τη συνειδητή υπερηφάνεια ότι ανήκει στον κύριο των κυμάτων.
Εκτός από αυτό το αμίμητο κεφάλι, ο 'Ελγιν πήρε από το ίδιο αέτωμα ορισμένα κολοσσιαία συμπλέγματα που το καθένα έχει δυο γυναικείες μορφές, πιθανόν θεότητες της θάλασσας. Είναι φτιαγμένα από συμπαγή πεντελικά μάρμαρα και έχουν ιδιαιτέρως χαριτωμένες στάσεις.
Από το ίδιο μέρος αφαίρεσε επίσης το άγαλμα ενός ποτάμιου ή θαλάσσιου θεού συνοδού του Ποσειδώνα (Ιλισσός), το οποίο είναι διατηρημένο σε πολύ κατάσταση.
Είναι σε καθιστή στάση, με το ένα πόδι απλωμένο και το άλλο λυγισμένο. Το μέγεθος και το βάρος των αγαλμάτων αυτών ήταν τόσο μεγάλο ώστε μας ανάγκασε να φτιάξουμε ένα κάρο για να μπορέσουμε να τα μεταφέρουμε όλα στο πειραιά.
Εκεί, ο πλοίρχος Κλάρκ του πολεμικού πλοίου Μπράακελ (αδελφός του Δρ. Κλαρκ από την Ελευσίνα), είχε την καλοσύνη να φτιάξει μια τεράστια σχεδία ικανή να μεταφέρει στο πλοίο ένα τόσο βαρύ φορτίο.
Από τον οπισθόδομο του Παρθενώνα πήρα μερικές ανεκτίμητες επιγραφές γραμμένες κιονηδόν, ένα είδος γραφής κάπως νεότερης της βουστροφηδόν. Τα γράμματα σε κάθε σειρά έναι ίδια σε αριθμό, ανεξάρτητα από την έννοια του κειμένου. Ακόμα και οι μονοσύλλαβες λέξεις χωρίζονται στα δύο αν έχει συμπληρωθεί η γραμμή, ενώ η επόμενη σειρά αρχίζει από το μοναδικό γράμμα της χωρισμένης λέξης.
Ο αριθμός των γραμμάτων είναι ακριβώς ίδιος οριζόντια και κάθετα, έτσι ώστε να είναι αδυνατόν να γίνει οποιαδήποτε προσθήκη ή διαγραφή στο αρχικό κείμενο.
Θέμα τους είναι τα δημόσια ψηφίσματα της πόλης- περιγραφές του πλούτου που υπήρχε στο αθηναϊκό θησαυροφυλάκειο, ο οποίος είχε παραδοθεί από τους διαχειριστές στους αντικαταστάτες τους.
Περιλαμβάνουν την απαρίθμηση των αγαλμάτων, του ασημιού του χρυσού και των πολύτιμων λίθων που χρησιμοποιήθηκαν στους ναούς, την αποτίμηση των δημόσιων έργων, κ.λ.π.
Εκτός από αυτό το αμίμητο κεφάλι, ο 'Ελγιν πήρε από το ίδιο αέτωμα ορισμένα κολοσσιαία συμπλέγματα που το καθένα έχει δυο γυναικείες μορφές, πιθανόν θεότητες της θάλασσας. Είναι φτιαγμένα από συμπαγή πεντελικά μάρμαρα και έχουν ιδιαιτέρως χαριτωμένες στάσεις.
Από το ίδιο μέρος αφαίρεσε επίσης το άγαλμα ενός ποτάμιου ή θαλάσσιου θεού συνοδού του Ποσειδώνα (Ιλισσός), το οποίο είναι διατηρημένο σε πολύ κατάσταση.
Είναι σε καθιστή στάση, με το ένα πόδι απλωμένο και το άλλο λυγισμένο. Το μέγεθος και το βάρος των αγαλμάτων αυτών ήταν τόσο μεγάλο ώστε μας ανάγκασε να φτιάξουμε ένα κάρο για να μπορέσουμε να τα μεταφέρουμε όλα στο πειραιά.
Εκεί, ο πλοίρχος Κλάρκ του πολεμικού πλοίου Μπράακελ (αδελφός του Δρ. Κλαρκ από την Ελευσίνα), είχε την καλοσύνη να φτιάξει μια τεράστια σχεδία ικανή να μεταφέρει στο πλοίο ένα τόσο βαρύ φορτίο.
Από τον οπισθόδομο του Παρθενώνα πήρα μερικές ανεκτίμητες επιγραφές γραμμένες κιονηδόν, ένα είδος γραφής κάπως νεότερης της βουστροφηδόν. Τα γράμματα σε κάθε σειρά έναι ίδια σε αριθμό, ανεξάρτητα από την έννοια του κειμένου. Ακόμα και οι μονοσύλλαβες λέξεις χωρίζονται στα δύο αν έχει συμπληρωθεί η γραμμή, ενώ η επόμενη σειρά αρχίζει από το μοναδικό γράμμα της χωρισμένης λέξης.
Ο αριθμός των γραμμάτων είναι ακριβώς ίδιος οριζόντια και κάθετα, έτσι ώστε να είναι αδυνατόν να γίνει οποιαδήποτε προσθήκη ή διαγραφή στο αρχικό κείμενο.
Θέμα τους είναι τα δημόσια ψηφίσματα της πόλης- περιγραφές του πλούτου που υπήρχε στο αθηναϊκό θησαυροφυλάκειο, ο οποίος είχε παραδοθεί από τους διαχειριστές στους αντικαταστάτες τους.
Περιλαμβάνουν την απαρίθμηση των αγαλμάτων, του ασημιού του χρυσού και των πολύτιμων λίθων που χρησιμοποιήθηκαν στους ναούς, την αποτίμηση των δημόσιων έργων, κ.λ.π.
Ο Παρθενώνας, ανεξάρτητα από τα διακοσμητικά γλυπτά του, είναι τόσο εξαιρετικό δείγμα της δωρικής αρχιτεκτονικής, ώστε ο 'Ελγιν έχει προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στις τέχνες της Αγγλίας εξασφαλίζοντας πρωτότυπα δείγματα από κάθε σημείο του κτιρίου ένα κιονόκρανο και μια παραστάδα από ένα κίονα για να δείξει την ακριβή μορφή της καμπύλης των αυλακώσεων, ένα τρίγλυφο, ένα μικρό κομμάτι του γείσου και μερικά μαρμάρινα πλακάκια με τα οποία ήταν σκεπασμένο το περιστύλιο.
Ετσι, όχι μόνο ένας γλύπτης μπορεί να ικανοποιηθεί μελετώντας όλα τα είδη της τέχνης του, από τα κολοσσιαία αγάλματα μέχρι τα μικρά ανάγλυφα που κατασκευάστηκαν τον χρυσό αιώνα του Περικλέους υπό την εποπτεία του Φειδία, αλλά και οποιοδήποτε τεχνίτης μπορεί να εξετάσει όλες τις λεπτομέρειες του κτιρίου, ακόμα και τον τρόπο της συνένωσης των τμημάτων των κιόνων χωρίς τη χρήση ασβεστοκονιάματος, έτσι ώστε να φαίνονται μονοκόμματα ακόμα και στο πιο παρατηρητικό μάτι.
Επιπλέον, έγιναν καλούπια από όλες τις λεπτομέρειες του ναού με τον τρόπο που οι Ιταλοί ονομάζουν Μάντρε Φόρμε, χάρη σε ένα σκληρό μείγμα κεριού και γύψου που έδωσε τη δυνατότητα στον 'Ελγιν να πάρει εκμαγεία των γλυπτικών και αρχιτεκτονικών στολιδιών στο ακριβές μέγεθος των πρωτοτύπων.
Σχεδιάστηκε επίσης ο ναός από τον σινιόρ Μπαλέστρα, έναν από τους καλλιτέχνες που έχει προσλάβει ο 'Ελγιν, ο οποίος υπολόγισε το ύψος, τις βαθμίδες και τις επισκευές που έχουν γίνει. Είχες την ευκαιρία να εκτιμήσεις την αξία του στη διάρκεια της παραμονής σου στην Αθήνα.
Η επιλογή, όμως, του 'Ελγιν δέχτηκε την πιο κολακευτική επιδοκιμασία όταν στη συνέχεια ο Πάπας διάλεξε τον ίδιο καλλιτέχνη για να επιβλέψει μια παρόμοια εργασία που έγινε στην 'Οστια και στο Φόρουμ της Ρώμης.
Το μαγικό πινέλο του Λουζιέρι θα έχει πλέον, όπως πιστεύω, αποτελειώσει την ειδυλλιακή απεικόνιση του Παρθενώνα, την οποία είδαμε να αρχίζει με μια τόσο θαυμάσια επιλογή των καταλλήλων απόψεων.
Ακόμα, ο Καλμούκος Θεόδωρος, που ολοκλήρωσε τα σχέδια των γλυπτών στις μετόπες, τη ζωοφόρο και τα αετώματα, έφτιαξε στη συνέχεια ένα ολοκληρωμένο αντίγραφο του συμπλέγματος του δυτικού αετώματος και του θριγκού.
Οι ίδιες εργασίες έγιναν και στον ναό του Θησέα*, αλλά από εκεί δεν αφαιρέθηκε ούτε ένα έργο γλυπτικής ή το παραμικρό τεμάχιο του κτιρίου.
Υπάρχει άραγε άνθρωπος με τόσο λίγη καλαισθησία που θα σκεπτόταν να καταστρέψει αυτό το υπέροχο κτίριο το οποίο, μετά από ένα διάλειμμα 2.200 ετών, εξακολουθεί να διατηρεί ακόμα την ομορφιά και τη λαμπρότητα των πρώτων του ημερών;
Οι μετόπες του μεσαίου ανάγλυφου, που απεικονίζουν τους άθλους του Ηρακλή και του Θησέα, αντιγράφηκαν με προσοχή.
Το ίδιο έγινε και με τη ζωοφόρο που δείχνει τη μάχη των Κενταύρων με τους Λαπίθες, ορισμένες λεπτομέρειες από τη μάχη του Μαραθώνα και μερικά μυθολογικά θέματα..."
Ετσι, όχι μόνο ένας γλύπτης μπορεί να ικανοποιηθεί μελετώντας όλα τα είδη της τέχνης του, από τα κολοσσιαία αγάλματα μέχρι τα μικρά ανάγλυφα που κατασκευάστηκαν τον χρυσό αιώνα του Περικλέους υπό την εποπτεία του Φειδία, αλλά και οποιοδήποτε τεχνίτης μπορεί να εξετάσει όλες τις λεπτομέρειες του κτιρίου, ακόμα και τον τρόπο της συνένωσης των τμημάτων των κιόνων χωρίς τη χρήση ασβεστοκονιάματος, έτσι ώστε να φαίνονται μονοκόμματα ακόμα και στο πιο παρατηρητικό μάτι.
Επιπλέον, έγιναν καλούπια από όλες τις λεπτομέρειες του ναού με τον τρόπο που οι Ιταλοί ονομάζουν Μάντρε Φόρμε, χάρη σε ένα σκληρό μείγμα κεριού και γύψου που έδωσε τη δυνατότητα στον 'Ελγιν να πάρει εκμαγεία των γλυπτικών και αρχιτεκτονικών στολιδιών στο ακριβές μέγεθος των πρωτοτύπων.
Σχεδιάστηκε επίσης ο ναός από τον σινιόρ Μπαλέστρα, έναν από τους καλλιτέχνες που έχει προσλάβει ο 'Ελγιν, ο οποίος υπολόγισε το ύψος, τις βαθμίδες και τις επισκευές που έχουν γίνει. Είχες την ευκαιρία να εκτιμήσεις την αξία του στη διάρκεια της παραμονής σου στην Αθήνα.
Η επιλογή, όμως, του 'Ελγιν δέχτηκε την πιο κολακευτική επιδοκιμασία όταν στη συνέχεια ο Πάπας διάλεξε τον ίδιο καλλιτέχνη για να επιβλέψει μια παρόμοια εργασία που έγινε στην 'Οστια και στο Φόρουμ της Ρώμης.
Το μαγικό πινέλο του Λουζιέρι θα έχει πλέον, όπως πιστεύω, αποτελειώσει την ειδυλλιακή απεικόνιση του Παρθενώνα, την οποία είδαμε να αρχίζει με μια τόσο θαυμάσια επιλογή των καταλλήλων απόψεων.
Ακόμα, ο Καλμούκος Θεόδωρος, που ολοκλήρωσε τα σχέδια των γλυπτών στις μετόπες, τη ζωοφόρο και τα αετώματα, έφτιαξε στη συνέχεια ένα ολοκληρωμένο αντίγραφο του συμπλέγματος του δυτικού αετώματος και του θριγκού.
Οι ίδιες εργασίες έγιναν και στον ναό του Θησέα*, αλλά από εκεί δεν αφαιρέθηκε ούτε ένα έργο γλυπτικής ή το παραμικρό τεμάχιο του κτιρίου.
Υπάρχει άραγε άνθρωπος με τόσο λίγη καλαισθησία που θα σκεπτόταν να καταστρέψει αυτό το υπέροχο κτίριο το οποίο, μετά από ένα διάλειμμα 2.200 ετών, εξακολουθεί να διατηρεί ακόμα την ομορφιά και τη λαμπρότητα των πρώτων του ημερών;
Οι μετόπες του μεσαίου ανάγλυφου, που απεικονίζουν τους άθλους του Ηρακλή και του Θησέα, αντιγράφηκαν με προσοχή.
Το ίδιο έγινε και με τη ζωοφόρο που δείχνει τη μάχη των Κενταύρων με τους Λαπίθες, ορισμένες λεπτομέρειες από τη μάχη του Μαραθώνα και μερικά μυθολογικά θέματα..."
 |
Εστία, Διώνη και Αφροδίτη.
Ανατολικό αέτωμα, Παρθενών. Βρετανικό μουσείο.
|
"..Ας ξαναγυρίσουμε όμως στον υπέροχο λόφο της Αθηνάς, για να συνεχίσουμε την περιγραφή των εργασιών και των αποκτημάτων του Έλγιν από εκείνο το μέρος. Η αρχική προσπέλαση στην ακρόπολη από την πεδιάδα της Αθήνας γινόταν με μια μεγάλη σειρά σκαλοπατιών που άρχιζαν από τους πρόποδες του Αρείου Πάγου και έφταναν μέχρι τα Προπύλαια.
Ο Περικλής ήταν ιδιαίτερα υπερήφανος για το έργο του, το οποίο στοίχισε τόσο πολύ κι βλέποντας ότι οι Αθηναίοι δίσταζαν να του παραχωρήσουν το τεράστιο ποσό που τους ζητούσε τους είπε:
"Τότε αφήστε με να γράψω εκεί το όνομα μου", απάντησε ο φιλόφοξος πολιτικός, "και θα το πληρώσω με δικά μου χρήματα".
Στο μπροστινό μέρος υπήρχε μια εξάστηλη κιονοστοιχία με δυο πτέρυγες που περιβάλλονταν από ένα αέτωμα.
Δεν είμαστε βέβαιοι αν οι μετόπες και τα τύμπανα ήταν διακοσμημένα με γλυπτά επειδή τόσο το αέτωμα όσο και ο θριγκός έχουν καταστραφεί, ενώ τα διαστήματα μεταξύ των κιόνων χτίστηκαν με φτηνά υλικά για να μετατρέψουν τον ναό σε αποθήκη πυρομαχικών.
Αν και στο σχέδιο των Προπυλαίων αποκλίνει κάπως από την εμφανή καλαισθησία που κυριαρχεί στα υπόλοιπα κτίσματα της Ακρόπολης, κάθε τμήμα του είναι τόσο τέλειο στις λεπτομέρειες της κατασκευής του ώστε ο 'Ελγιν στενοχωρήθηκε που αφαίρεσε ένα δωρικό και ένα ιωνικό κιονόκρανο από τα ερείπια του.
| Ο μικρός ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης ο οποίος κτίσθηκε γύρω στο 425 π.Χ., |
Ίσως πάλι οι Αθηναίοι ήθελαν να κολακέψουν εαυτούς με την ιδέα της Νίκης που μένει μόνιμα μαζί τους και δεν έχει πλέον ανάγκη να πετάει σε άλλα μέρη.
Χτίστηκε από τα λάφυρα των ένδοξων μαχών για την ελευθερία στον Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές.
Στη ζωοφόρο του ήταν σκαλισμένα πολλά περιστατικά από εκείνες τις αξιομνημόνευτες μάχες με τεχνοτροπία ισάξια με εκείνη με την οποία έγιναν οι μετόπες του Παρθενώνα.
Τα μοναδικά κομμάτια που γλύτωσαν από τις καταστροφές των βαρβάρων ήταν εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν στο χτίσιμο των τοίχων της πυριτιδαποθήκης και το καλύτερο μάρμαρο τοποθετήθηκε ανάποδα.
Ο 'Ελγιν χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει όλη την επιρροή που είχε στην Υψηλή Πύλη για να δοθεί η άδεια της αφαίρεσής του, αλλά τελικά τα κατάφερε.
Οι μετόπες στη ζωοφόρο δείχνουν τους Αθηναίους σε μάχη εκ του συστάδην με τους Πέρσες. Ο γλύπτης έχει φροντίσει να τονίσει τις διαφορές στην ενδυμασία και στις πανοπλίες των ποικίλων στρατών που υπηρετούσαν τον μεγάλο βασιλιά.
Τα μακριά φορέματα των Περσών έχουν κάνει αρκετούς ταξιδιώτες που τα παρατήρησαν βιαστικά και απρόσεκτα, να υποθέσουν ότι πρόκειται για τη μάχη ανάμεσα στον Θησέα και τις Αμαζόνες που εισέβαλαν στην Αττική με αρχηγό τους την Αντιόπη, αλλά οι περσικές τιάρες, οι φρυγικοί σκούφοι και πολλές άλλες λεπτομέρειες δείχνουν καθαρά το λάθος τους.
Ο αγώνας ορισμένων πολεμιστών για να σώσουν το πτώμα ενός συντρόφου τους έχει εκφραστεί με εκπληκτική ζωντάνια.
Αυτά τα ανάγλυφα φορτώθηκαν στο Μέντορ, που ναυάγησε τόσο οικτρά έξω από τα Κύθηρα, αλλά ανακτήθηκαν όλα από έμπειρους δύτες της Σύμης και της Καλύμνου, δυο νησιών που βρίσκονται κοντά στη Ρόδο.
Θα νιώσω πολύ μεγάλη χαρά αν μάθω ότι ο θρόνος του γυμνασιάρχου, τον οποίο πήρες από την Αθήνα και είχε την ίδια τύχη με αυτά τα γλυπτά, κατάφερε να ανασυρθεί από τη θάλασσα.
Κοντά στον Παρθενώνα υπάρχουν τρεις ναοί συνδεδεμένοι στενά τόσο με την κατασκευή τους όσο και με τις τελετές που γίνονται εκεί, ώστε να θεωρούνται σχεδόν σαν τριπλό ιερό. Οι διαστάσει τους είναι μικρές και ο ρυθμός τους ιωνικός.
Ο ένας είναι αφιερωμένος στον Ποσειδώνα και στον Ερεχθέα, ο δεύτερος στην Πολιάδα Αθηνά που προστατεύει τις ακροπόλεις και ο τρίτος στη νύμφη Πάνδροσο.
Στο σημείο όπου βρίσκονται αυτοί οι ναοί έγινε ο διαγωνισμός ανάμεσα στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα για την ονομασία της πόλης. Οι παλιές αθηναϊκές παραδόσεις λένε ότι εκεί βρίσκεται το σημάδι από την Τρίαινα του Ποσειδώνα και η υφάλμυρη πηγή που επιβεβαιώνει ότι ο θεός άνοιξε δρόμο για το άλογο του. Η αρχική ελιά που φύτεψε η Αθηνά λατρευόταν στο ιερό της Πανδρόσου μέχρι την εποχή των Αντωνίνων*.
Ο ναός της Πολιάδος Αθηνάς έχει τις λεπτότερες και κομψότερες αναλογίες του ιωνικού ρυθμού. Τα κιονόκρανα και οι βάσεις των στηλών είναι διακοσμημένα με εκπληκτική καλαισθησία, ενώ τα ανάγλυφα της ζωοφόρου και του θριγκού είναι απίστευτα πλούσια.
Δυσκολεύεσαι να καταλάβεις πως έγινε τόσο βαθιά επεξεργασία του μαρμάρου με τέτοια ασύλληπτα αποτελέσματα. Τα σκαλίσματα έχουν τη λεπτότητα έργων από μέταλλο.
Ο πρόδομος του ναού του Ποσειδώνα δείχνει πιο αρρενωπές αναλογίες, αλλά τα ιωνικά κιονόκρανα του έχουν τεράστια αξία. Για να εξετάσει κανείς τη σκεπή, έπρεπε να σκαρφαλώσει με μεγάλη δυσκολία και μετά να συρθεί από ένα άνοιγμα του τοίχου το οποίο έκτοτε είναι κλειστό.
Οι μελλοντικοί επισκέπτες δεν θα μπορούν πλέον να δουν την εσωτερική θύρα του ναού, την οποία θαύμασες τόσο πολύ και είναι ίσως το τελειότερο δείγμα ιωνικής τέχνης που έχει διασωθεί. Οι δυο αυτοί ναοί μετρήθηκαν και τα σχέδια, οι βαθμίδες και οι όψεις τους σχεδιάστηκαν με απόλυτη ακρίβεια.
Ολα τα διακοσμητικά σχέδια βγήκαν σε καλούπια. Ο 'Ελγιν πήρε μερικά κομμάτια της ζωοφόρου και του θριγκού, καθώς επίσης ένα κιονόκρανο και μια βάση.
Το μικρό παρακείμενο ιερό της Πανδρόσου (το Ερέχθειο) αποτελεί μια πραγματική συναυλία αρχιτεκτονικής. Αντί των ιωνικών κιόνων που θα υποβάσταζαν το επιστύλιο, έχει έξι αγάλματα γυναικών από τις Καρυές* (οι Καρυάτιδες).
Μία από τις εκδοχές λέει ότι οι Αθηναίοι θέλησαν με αυτό τον τρόπο να διαιωνίσουν το όνειδος των κατοίκων των Καρυών, που ήταν οι μόνοι Πελοποννήσιοι οι οποίοι φάνηκαν ευνοϊκοί στην εισβολή του Ξέρξη στην Ελλάδα.
 |
το Ερέχθειο {έμεινε, στην Ακρόπολη]
|
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εκτίθενται εδώ.Το ύφασμα των αρχαίων φορεμάτων τους είναι εξαιρετικό, τα μαλλιά κάθε αγάλματος είναι χτενισμένα με διαφορετικό τρόπο και τα διαδήματα που φορούν σχηματίζουν τα κιονόκρανα.
Εκτός από τα σχέδια και τα εκμαγεία όλων αυτών, ο 'Ελγιν εξασφάλισε και μια από τις μαρμάρινες Καρυάτιδες. Οι Λακεδαιμόνιοι είχαν εκδικηθεί με παρόμοιο τρόπο όταν έφτιαξαν τα Περσικά Προπύλαια, τα οποία είχαν στήσει στη Σπάρτη προς τιμήν της Νίκης τους επί του Μαρδονίου στις Πλαταιές, τοποθετώντας αντί κιόνων αγάλματα Περσών με τα ανατολίτικα φορέματα τους για να στηρίξουν τον θριγκό.
Οι καλλιτέχνες και οι αρχιτέκτονες μας έφτιαξαν επίσης μια κάτοψη της Ακρόπολης στην οποία τοποθέτησαν όχι μόνο όλα τα μνημεία που ανέφερα, αλλά προσέθεσαν επίσης και εκείνα των οποίων μπόρεσαν να εντοπίσουν τη θέση από τα ίχνη των θεμελίων τους.
Μεταξύ τους είναι ο ναός και η σπηλιά του Πανός, στον οποίο οι Αθηναίοι είχαν μεγάλη ευγνωμοσύνη για τη βοήθεια που τους έδωσε στη μάχη του Μαραθώνα.
Σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί, όπως και ο ναός της Αγλαύρου*, που έδωσε τη ζωή της για να σώσει την πατρίδα της. Σε αυτόν οι νεαροί Αθηναίοι έπαιρναν την πρώτη πανοπλία τους, όταν κατατάσσονταν στον στρατό, και έδιναν όρκο να πολεμήσουν μέχρι την τελευταία σταγόνα του αίματος τους για τη χώρα τους.
Εκεί κοντά βρισκόταν το σημείο από όπου οι Πέρσες ανέβηκαν στα τείχη της Ακροπόλεως όταν ο Θεμιστοκλής είχε αποσυρθεί στη Σαλαμίνα με όλον τον στρατό και το ναυτικό της Αθήνας. Πόσο μικρός είναι σήμερα ο αριθμός των μνημείων που ξέρουμε ότι υπήρχαν κάποτε πάνω στην Ακρόπολη!
Ο Πολέμων ο Περιηγητής προσέθεσε άλλα τέσσερα, χωρίς να καταφέρει να ολοκληρώσει το θέμα. Τον καιρό του Πλινίου
-ακόμα και μετά από τις λεηλασίες του Λυσάνδρου, του Σύλλα και του Νέρωνα- στην Αθήνα υπήρχαν πάνω από τρεις χιλιάδες αγάλματα.
Τα ερείπια του αρχικού τείχους διακρίνονται ακόμα ανάμεσα στις τουρκικές και τις βενετικές προσθήκες. Ξεχωρίζουν μάλιστα από τρία εντελώς διαφορετικά είδη κατασκευής: την πελασγική,* την κεκρόπια* και εκείνη της εποχής του Κίμωνα και του Περικλή.
Οι καλλιτέχνες και οι αρχιτέκτονες μας έφτιαξαν επίσης μια κάτοψη της Ακρόπολης στην οποία τοποθέτησαν όχι μόνο όλα τα μνημεία που ανέφερα, αλλά προσέθεσαν επίσης και εκείνα των οποίων μπόρεσαν να εντοπίσουν τη θέση από τα ίχνη των θεμελίων τους.
Μεταξύ τους είναι ο ναός και η σπηλιά του Πανός, στον οποίο οι Αθηναίοι είχαν μεγάλη ευγνωμοσύνη για τη βοήθεια που τους έδωσε στη μάχη του Μαραθώνα.
Σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί, όπως και ο ναός της Αγλαύρου*, που έδωσε τη ζωή της για να σώσει την πατρίδα της. Σε αυτόν οι νεαροί Αθηναίοι έπαιρναν την πρώτη πανοπλία τους, όταν κατατάσσονταν στον στρατό, και έδιναν όρκο να πολεμήσουν μέχρι την τελευταία σταγόνα του αίματος τους για τη χώρα τους.
Εκεί κοντά βρισκόταν το σημείο από όπου οι Πέρσες ανέβηκαν στα τείχη της Ακροπόλεως όταν ο Θεμιστοκλής είχε αποσυρθεί στη Σαλαμίνα με όλον τον στρατό και το ναυτικό της Αθήνας. Πόσο μικρός είναι σήμερα ο αριθμός των μνημείων που ξέρουμε ότι υπήρχαν κάποτε πάνω στην Ακρόπολη!
Ο Πλούταρχος λέει ότι όλα τα δημόσια οικοδομήματα που χτίστηκαν στη Ρώμη από την ίδρυση της μέχρι την εποχή των καισάρων δεν μπορούσαν να συγκριθούν με τα μνημεία της Ακρόπολης στη διάρκεια της διακυβέρνησης μόνον του Περικλή. Η περιγραφή αυτών των κτιρίων από τον Ηλιόδωρο χρειάστηκε δεκαπέντε βιβλία.
Ο Πολέμων ο Περιηγητής προσέθεσε άλλα τέσσερα, χωρίς να καταφέρει να ολοκληρώσει το θέμα. Τον καιρό του Πλινίου
-ακόμα και μετά από τις λεηλασίες του Λυσάνδρου, του Σύλλα και του Νέρωνα- στην Αθήνα υπήρχαν πάνω από τρεις χιλιάδες αγάλματα.
Τα ερείπια του αρχικού τείχους διακρίνονται ακόμα ανάμεσα στις τουρκικές και τις βενετικές προσθήκες. Ξεχωρίζουν μάλιστα από τρία εντελώς διαφορετικά είδη κατασκευής: την πελασγική,* την κεκρόπια* και εκείνη της εποχής του Κίμωνα και του Περικλή.
Τώρα πρέπει να σταματήσω με τα τείχη της Ακρόπολης και να επιχειρήσω μια σύντομη περιγραφή όσων έγιναν στην Αθήνα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας την εποχή που ο 'Έλγιν ήταν πρέσβης στην Υψηλή Πύλη.
Τα αρχαία τείχη της Αθήνας, όπως ήταν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ανακαλύφθηκαν πλήρως από τους καλλιτέχνες μας, παράλληλα με τα Μακρά Τείχη που έφταναν μέχρι τον Πειραιά. Εντοπίστηκαν επίσης οι πύλες, τις οποίες αναφέρουν τόσο συχνά οι 'Ελληνες κλασικοί, ενώ όλα τα δημόσια μνημεία που μπορούσαν να αναγνωριστούν σχεδιάστηκαν πάνω σε έναν γενικό χάρτη με όλες τις λεπτομέρειες τους.
Για τον σκοπό αυτό χρειάστηκαν εκτεταμένες ανασκαφές, ιδίως στο μεγάλο θέατρο του Βάκχου και στην Πνύκα, όπου ο Περικλής, ο Αλκιβιάδης, ο Δημοσθένης και ο Αισχίνης εκφωνούσαν τους συναρπαστικούς λόγους τους, "εκείνες τις σκέψεις που έμοιαζαν ζωντανές και τα λόγια που έκαιγαν".
Βρέθηκε επίσης το θέατρο που είχε χτίσει ο Ηρώδης Αττικός στη μνήμη της γυναίκας του της Ρηγίλλης, ο τύμβος του Ευριπίδη, κ.λ.π.
Τόσο από αυτές τις ανασκαφές όσο και από άλλες στα περίχωρα της Αθήνας εξασφαλίσαμε μια πλήρη και ανεκτίμητη συλλογή ελληνικών αγγείων.
Τα αρχαία τείχη της Αθήνας, όπως ήταν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ανακαλύφθηκαν πλήρως από τους καλλιτέχνες μας, παράλληλα με τα Μακρά Τείχη που έφταναν μέχρι τον Πειραιά. Εντοπίστηκαν επίσης οι πύλες, τις οποίες αναφέρουν τόσο συχνά οι 'Ελληνες κλασικοί, ενώ όλα τα δημόσια μνημεία που μπορούσαν να αναγνωριστούν σχεδιάστηκαν πάνω σε έναν γενικό χάρτη με όλες τις λεπτομέρειες τους.
Για τον σκοπό αυτό χρειάστηκαν εκτεταμένες ανασκαφές, ιδίως στο μεγάλο θέατρο του Βάκχου και στην Πνύκα, όπου ο Περικλής, ο Αλκιβιάδης, ο Δημοσθένης και ο Αισχίνης εκφωνούσαν τους συναρπαστικούς λόγους τους, "εκείνες τις σκέψεις που έμοιαζαν ζωντανές και τα λόγια που έκαιγαν".
Βρέθηκε επίσης το θέατρο που είχε χτίσει ο Ηρώδης Αττικός στη μνήμη της γυναίκας του της Ρηγίλλης, ο τύμβος του Ευριπίδη, κ.λ.π.
Τόσο από αυτές τις ανασκαφές όσο και από άλλες στα περίχωρα της Αθήνας εξασφαλίσαμε μια πλήρη και ανεκτίμητη συλλογή ελληνικών αγγείων.
Οι αποικίες που ιδρύθηκαν από την Αθήνα, την Κόρινθο, κ.λ.π. στη Μεγάλη Ελλάδα, στη Σικελία και στην Ετρουρία χρησιμοποιούσαν αυτή την τέχνη στην κατασκευή αγγείων και, επειδή οι πρώτες σύγχρονες συλλογές βρέθηκαν σε αυτές τις αποικίες, ονομάστηκαν εσφαλμένα "ετρουσκικές".
Αυτές που βρέθηκαν από τον 'Ελγιν στην Αθήνα, στην Αίγινα και στην Κόρινθο αποδεικνύουν την αναμφισβήτητη πατρότητα της τέχνης των φερομένων ετρουσκικών αγγείων, από τους 'Ελληνες.
Κανένα αντικείμενο από τη συλλογή του βασιλιά της Νάπολης ή του σερ Γουίλιαμ Χάμιλτον δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτά που έχει στην κατοχή του ο 'Ελγιν όσον αφορά την κομψότητα του σχήματος, την ποιότητα των υλικών, τη λεπτότητα της κατασκευής ή την ομορφιά των θεμάτων που απεικονίζονται πάνω τους.
Ένας τύμβος, στον οποίο έγιναν ανασκαφές υπό την επίβλεψη του Έλγιν στη διάρκεια της παραμονής μας στην Αθήνα, ήταν γεμάτος με πολύτιμους θησαυρούς.
Βρέθηκε ένα μεγάλο μαρμάρινο αγγείο, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα άλλο μπρούτζινο, διαμέτρου 1,50 μ. με υπέροχα ανάγλυφα και ένα στεφάνι μυρτιάς από χρυσάφι.
Κοντά του βρισκόταν ένα μικρότερο αλαβάστρινο αγγείο με θαυμάσια διακόσμηση. Ο τύμβος αυτός βρίσκεται στον δρόμο που οδηγεί από το λιμάνι του Πειραιά στο πορθμείο για τη Σαλαμίνα και την πόλη της Ελευσίνας.
Από το θέατρο του Βάκχου ο 'Ελγιν πήρε τον αρχαίο ηλιακό δίσκο που υπήρχε εκεί από την εποχή του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, καθώς και ένα μεγάλο του Βάκχου αφιερωμένο από τον Θράσυλλο σε ανάμνηση της νίκης του στην τραγωδία στη διάρκεια των Παναθηναίων.
Ακόμα, οι καλλιτέχνες μας αντέγραψαν με κάθε λεπτομέρεια ένα υπέροχο μικρό κορινθιακό μνημείο εκεί κοντά, που είχε χτιστεί σε ανάμνηση μιας παρόμοιας νίκης του Λυσικράτη και έχει την κοινή ονομασία "Φανός του Δημοσθένη".
Η φιλία μου με τον επίσκοπο της Αθήνας μου εξασφάλισε την άδεια να εξετάσω το εσωτερικό όλων των εκκλησιών και των μοναστηριών της Αθήνας.
Αυτή η έρευνα απέφερε πολλά ανεκτίμητα ανάγλυφα, επιγραφές, αρχαία ρολόγια, καθώς και ένα μαρμάρινο κάθισμα γυμνασιάρχου, στη ράχη του οποίου υπάρχουν οι μορφές του Αρμόδιου και του Αριστογείτονος με εγχειρίδια στα χέρια, και ο θάνατος της Λέαινας,* που έκοψε τη γλώσσα της στη διάρκεια των βασανιστηρίων της για να μην ομολογήσει ότι ήξερε τη συνωμοσία εναντίον των Πεισιστρατιδών.
Η πηγή στην αυλή του σπιτιού του Λογοθέτη ήταν στολισμένη με ένα ανάγλυφο των Βακχιαδών*, με την τεχνοτροπία που ονομάζεται ελληνοτρουσκική, το οποίο χάρισε ο 'Ελγιν, καθώς και ένα ανάγλυφο τεθρίππου άρματος, με τη Νίκη να ίπταται πάνω από τον αρματηλάτη, πιθανώς αφιέρωμα για νίκη στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ανάμεσα στις επιτύμβιες πλάκες που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη υπάρχουν μερικά σημαντικά ονόματα και, κυρίως, εκείνο του Σωκράτη.
Στο νεκροταφείο του Κεραμικού, ο 'Ελγιν ανακάλυψε μια επιγραφή με ελεγειακό στίχο για τους Αθηναίους που έπεσαν στην Ποτίδαια, τους οποίους ύμνησε με τόσο μεγάλη ευγλωττία ο Περικλής στον περίφημο Επιτάφιό του.
Αυτές που βρέθηκαν από τον 'Ελγιν στην Αθήνα, στην Αίγινα και στην Κόρινθο αποδεικνύουν την αναμφισβήτητη πατρότητα της τέχνης των φερομένων ετρουσκικών αγγείων, από τους 'Ελληνες.
Κανένα αντικείμενο από τη συλλογή του βασιλιά της Νάπολης ή του σερ Γουίλιαμ Χάμιλτον δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτά που έχει στην κατοχή του ο 'Ελγιν όσον αφορά την κομψότητα του σχήματος, την ποιότητα των υλικών, τη λεπτότητα της κατασκευής ή την ομορφιά των θεμάτων που απεικονίζονται πάνω τους.
Ένας τύμβος, στον οποίο έγιναν ανασκαφές υπό την επίβλεψη του Έλγιν στη διάρκεια της παραμονής μας στην Αθήνα, ήταν γεμάτος με πολύτιμους θησαυρούς.
Βρέθηκε ένα μεγάλο μαρμάρινο αγγείο, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα άλλο μπρούτζινο, διαμέτρου 1,50 μ. με υπέροχα ανάγλυφα και ένα στεφάνι μυρτιάς από χρυσάφι.
Κοντά του βρισκόταν ένα μικρότερο αλαβάστρινο αγγείο με θαυμάσια διακόσμηση. Ο τύμβος αυτός βρίσκεται στον δρόμο που οδηγεί από το λιμάνι του Πειραιά στο πορθμείο για τη Σαλαμίνα και την πόλη της Ελευσίνας.
Από το θέατρο του Βάκχου ο 'Ελγιν πήρε τον αρχαίο ηλιακό δίσκο που υπήρχε εκεί από την εποχή του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, καθώς και ένα μεγάλο του Βάκχου αφιερωμένο από τον Θράσυλλο σε ανάμνηση της νίκης του στην τραγωδία στη διάρκεια των Παναθηναίων.
Ακόμα, οι καλλιτέχνες μας αντέγραψαν με κάθε λεπτομέρεια ένα υπέροχο μικρό κορινθιακό μνημείο εκεί κοντά, που είχε χτιστεί σε ανάμνηση μιας παρόμοιας νίκης του Λυσικράτη και έχει την κοινή ονομασία "Φανός του Δημοσθένη".
Η φιλία μου με τον επίσκοπο της Αθήνας μου εξασφάλισε την άδεια να εξετάσω το εσωτερικό όλων των εκκλησιών και των μοναστηριών της Αθήνας.
Αυτή η έρευνα απέφερε πολλά ανεκτίμητα ανάγλυφα, επιγραφές, αρχαία ρολόγια, καθώς και ένα μαρμάρινο κάθισμα γυμνασιάρχου, στη ράχη του οποίου υπάρχουν οι μορφές του Αρμόδιου και του Αριστογείτονος με εγχειρίδια στα χέρια, και ο θάνατος της Λέαινας,* που έκοψε τη γλώσσα της στη διάρκεια των βασανιστηρίων της για να μην ομολογήσει ότι ήξερε τη συνωμοσία εναντίον των Πεισιστρατιδών.
Η πηγή στην αυλή του σπιτιού του Λογοθέτη ήταν στολισμένη με ένα ανάγλυφο των Βακχιαδών*, με την τεχνοτροπία που ονομάζεται ελληνοτρουσκική, το οποίο χάρισε ο 'Ελγιν, καθώς και ένα ανάγλυφο τεθρίππου άρματος, με τη Νίκη να ίπταται πάνω από τον αρματηλάτη, πιθανώς αφιέρωμα για νίκη στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ανάμεσα στις επιτύμβιες πλάκες που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη υπάρχουν μερικά σημαντικά ονόματα και, κυρίως, εκείνο του Σωκράτη.
Στο νεκροταφείο του Κεραμικού, ο 'Ελγιν ανακάλυψε μια επιγραφή με ελεγειακό στίχο για τους Αθηναίους που έπεσαν στην Ποτίδαια, τους οποίους ύμνησε με τόσο μεγάλη ευγλωττία ο Περικλής στον περίφημο Επιτάφιό του.
Αυτός είναι, από όσο τουλάχιστον θυμάμαι, ο κατάλογος των πρωτότυπων έργων σε πεντελικό μάρμαρο που αποκτήθηκαν από τον 'Ελγιν και εστάλησαν στο Λονδίνο μέχρι σήμερα.
Έχουμε τη διαβεβαίωση ότι θα ακολουθήσουν πολύ περισσότερα, αφού ο Λουζιέρι εργάζεται πυρετωδώς για περαιτέρω αποκτήματα από την Αθήνα και από διάφορα άλλα μέρη της Ελλάδας."
Στη διάρκεια του μακρόχρονου περιορισμού του στη Γαλλία, αλλά ακόμα και μετά την επιστροφή του στην Αγγλία, ο λόρδος Έλγιν δεχόταν συνεχείς επιθέσεις για τις δραστηριότητες του στην Ελλάδα. Κυριότερος εχθρός του, με σκληρή κριτική, είναι ο λόρδος Μπάιρον, που μόλις έχει πάρει το πτυχίο του, ενδεικτικό της κοινωνικής θέσης ενός αριστοκράτη, και ετοιμάζεται μαζί με τον φίλο του Τζον Καμ Χομπχάους για μια μεγάλη περιοδεία στην Ευρώπη:
"Όταν φύγαμε από το Φάλμουθ... Στη Λισαβόνα βρήκαμε μια ήπειρο σε εμπόλεμη κατάσταση.
Οι Άγγλοι είχαν μόλις αποσπάσει την πόλη από τους Γάλλους και τα πάντα ήταν άθλια, πτώματα με πιατάκια στο στήθος βρίσκονταν στα προαύλια των εκκλησιών και η ταφή τους καθυστερούσε μέχρι να συγκεντρωθούν αρκετά χρήματα μέσα σ' εκείνα τα πιατάκια για τους παπάδες.
Στη Σεβίλη πήγαμε με άλογα, σε μια χώρα όπου ο θάνατος και η αγάπη είναι κάτι ενιαίο. Ύστερα πήραμε το πλοίο της γραμμής σπό το Γιβραλτάρ για τη Μάλτα....
Τελικά φτάσαμε στην Αλβανία, μια βάρβαρη χώρα της οποίας τα άγρια βουνά μου θύμιζαν τη Σκοτία. Φύγαμε για την Ελλάδα με ένα τούρκικο πλοίο, πέσαμε σε ξαφνική θύελλα και κοντέψαμε να χαθούμε εξαιτίας της αμάθειας του καπετάνιου και του πληρώματος.
Η θύελλα συνεχίστηκε επί τρεις ώρες και όταν τελικά κόπασε, το πλοίο προσάραξε σε μια παραλία, όπου εμφανίστηκε αμέσως μια ομάδα άγριων Σουλιωτών.
Ο καπετάνιος και το πλήρωμα φοβήθηκαν για τη ζωή τους, αλλά οι Σουλιώτες τους βοήθησαν να στεγνώσουν, τους έδωσαν φαγητό και τους διασκέδασαν με κλέφτικα τραγούδια. Πρόσφερα με τη καρδιά μου, μερικά νομίσματα στον αρχηγό τους. Ο γερο-Σουλιώτης με εξέπληξε θυμωμένος:
"Θέλω να με αγαπάς και όχι να με πληρώνεις".
 |
| Ο λόρδος Τζωρζ Γκόρντον Μπάυρον |
Όταν είδε... Τα συναισθήματα του ήταν άγρια. Ένοιωθε θυμό και οργή.
Άρχισε να κατηγορεί τον Έλγιν και να απειλεί ότι θα τον εξευτελίσει σε όλο τον κόσμο, εκτός κι αν σταματούσε να ληστεύει τον Παρθενώνα.
"Με ποιο δικαίωμα παίρνει τα πολύτιμα μάρμαρα ενός ανίσχυρου έθνους; Με ποιό δικαίωμα σηκώνει το βέβηλο χέρι του πάνω σε ένα κτίριο που έχει ζωή δύο χιλιάδων ετών;"
Μετά από ένα μεγάλο διάστημα παραμονής στην Ευρώπη, ο Μπάυρον επέστρεψε στην Αγγλία στα τέλη του 1811. Μόλις είχε εκδοθεί το Προσκύνημα του Τσαϊλντ Χάρολντ*.
Εξαντλήθηκε μέσα σε τρείς μέρες. Πριν τελειώσει ο χρόνος έγιναν άλλες τέσσερις εκδόσεις.
"...Της Δόξας εκείνης, της λαμπρής,
που στα ύψη της, η Παλλάδα κατοικώ,
απομεινάρι αρχαίας μνήμης, ιερό.
που στα ύψη της, η Παλλάδα κατοικώ,
απομεινάρι αρχαίας μνήμης, ιερό.
Ρωτάω, απρόθυμη να τ΄αποχωριστώ:
Απ' όλους, ποιός, είναι ο ληστής;
Ποιός είν' αυτός, ο έσχατος,
ο χείριστος, φτηνός καταστροφέας;
Αισχύνου, ω Καληδωνία, που θήλασες τέτοιο, στον κόρφο!
Ω, Αγγλία! Χαίρω που τέκνο δικό σου αυτός δεν είναι!
Οι ελεύθεροι γεννημένοι πρέπει σέβας να δείχνουν
στο κάποτε, ελεύθερο,
κι ωστόσο βεβηλώνουν τους μελαγχολικούς βωμούς,
απ΄τον λαμπρό τον ήλιο, να σκιάζονται σε γκρίζους ουρανούς,
τους μεταφέρουν πέρα απ' τη μεγάλη απρόθυμη θάλασσα.
Να ειπωθεί μπορεί ποτέ, από των βρετανών τα χείλη
πως η Αλβιόνα είδε της Αθηνάς τα δάκρυα κι εχάρη;
Στων σκλάβων τ' όνομα, των που ζέστανε στον κόρφο της,
μην ψιθυρίσετε τούτο το γεγονός στη ντροπαλή Ευρώπη,
πως, των ωκεανών η βασιλίς, η ελεύθερη Βρετανία,
άρπαξε, μιας γης αιμάσουσας, του θησαυρούς.
Ναι, η γη αυτή, που προσφορά γενναιόδωρη σημαίνει τ' όνομά της,
με χέρι Άρπυιας* ξέσκισε κι άρπαξε ότι είχε απομείνει,
όσα, βάρβαροι, ζηλόφθονοι και τύραννοι άφησαν να υπάρχουν.
Πάγωσε η καρδιά που σε θωρεί, ωραία Ελλάδα!
Συντετριμμένη νιώθει, όπως οι εραστές μπροστά στη στάχτη
αυτής που αγάπησαν.
Μάτια που δεν θα δακρύσουν, μάλλον νεκρά θα είναι
σαν αντικρίσουν τα τείχη αυτά τα παραμορφωμένα,
τους διαλυμένους βωμούς, τους βεβηλωμένους,
από χέρια βρετανικά, που σαν καθήκον θάπρεπε
τ' απομεινάρια να φυλάξουν τα ιερά. Να μην χαθούν....
Καταραμένη κι η ώρα, που έφυγαν απ' το νησί τους
τους ταπεινωμένους θεούς ν' αρπάξουν σε κλίματα βόρεια, απεχθή...."
Ο λόρδος προσποιείται ότι δεν ξέρει τίποτα. Ίσως να χρειαζόταν όλη αυτή τη δημοσιότητα, έστω κι αν ήταν δυσμενής. Σε μια επιστολή του ο Μπάυρον προς τον Χόμπχαους, αποκαλύπτει:
'"Ο λόρδος Έλγιν αγωνίζεται να με δει τις τελευταίες ημέρες. Του έγραψα ότι ήξερα όλες τις ληστείες του και ότι, επειδή σκόπευα να εκδώσω τον Τσάιλντ Χάρολντ πάνω σε αυτό το θέμα, θεώρησα σωστό, αφού επέμενε να με δει, να τον προειδοποιήσω σχετικά ώστε να μη με κατηγορήσει εκ των υστέρων για διπροσωπία"."
Μόνο μια φορά σε ολόκληρο το έργο του ο Μπάιρον επετέθη σε κάποιον προσωπικά
και αυτός ήταν ο λόρδος Έλγιν.
Μέσα σε ελάχιστους μήνες, ένας άγνωστος ονειροπόλος και ασήμαντος στιχοπλόκος είχε γίνει σπουδαίος ρομαντικός ποιητής και το Τσάιλντ Χάρολντ διαβαζόταν άπληστα σε όλα τα σπίτια. της Αγγλίας.
Ο αντιβασιλεύς τάσσεται με το μέρος του Μπάιρον. Ο Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ* πήρε μέρος στη διαμάχη συγχαίροντας τον Μπάιρον για την έκδοση του Τσάιλντ Χάρολντ και κατηγορώντας τον Έλγιν και τους ανθρώπους του:
Ο Έντουαρντ Ντόντγουελ, κατηγόρησε τον Έλγιν:
"Για απέραντη βαρβαρότητα και καταστρεπτική μανία, που ποτέ δεν θα πάψει να προκαλεί οργή....."
Ο αιδεσιμότατος Τ.Σ. Χιούζ μίλησε για την "Αχαλίνωτη καταστροφική τάση και την απληστία για λεηλασίες του Έλγιν".
Ο Τζ.Σ. Γιούστας, συγγραφέας και περιηγητής, είχε το θάρρος να καταδικάσει τον Έλγιν, χωρίς ο ίδιος να έχει πάει ποτέ στην Αθήνα.
Η οργή δεν είχε τέλος. Ο Έλγιν ήταν διαρκώς το κεντρικό πρόσωπο σε μια χιονοστιβάδα σκληρών ιστοριών και ανεκδότων.
Ακόμα και η φρικτή παραμόρφωση του προσώπου του θεωρήθηκε σαν τιμωρία.
Ένας φίλος του Έλγιν προσπάθησε να εμποδίσει την "κατάρα της Αθηνάς", ένα ακόμα επικριτικό ποίημα, και ο Μπάιρον υποσχέθηκε να μην το δώσει στη δημοσιότητα.
Τύπωσε μερικά αντίτυπα μόνο και τα έστειλε σε συγκεκριμένους φίλους του. Όμως, μυστηριωδώς ένα αντίτυπο έφτασε στο "New Monthly Magazine" ....
Το ποίημα αρχίζει με τον ποιητή που κάθεται απελπισμένος στα ερείπια του Παρθενώνα καθώς η νύχτα πέφτει πάνω στη Αθήνα. Ξαφνικά εμφανίζεται ή Αθηνά, αλλά δεν μοιάζει καθόλου με θεά, η αιγίδα της δεν έχει καμιά δύναμη, η πανοπλία της είναι ραγισμένη και η λόγχη της σπασμένη.
και αυτός ήταν ο λόρδος Έλγιν.
Μέσα σε ελάχιστους μήνες, ένας άγνωστος ονειροπόλος και ασήμαντος στιχοπλόκος είχε γίνει σπουδαίος ρομαντικός ποιητής και το Τσάιλντ Χάρολντ διαβαζόταν άπληστα σε όλα τα σπίτια. της Αγγλίας.
Ο αντιβασιλεύς τάσσεται με το μέρος του Μπάιρον. Ο Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ* πήρε μέρος στη διαμάχη συγχαίροντας τον Μπάιρον για την έκδοση του Τσάιλντ Χάρολντ και κατηγορώντας τον Έλγιν και τους ανθρώπους του:
"Λυπάμαι πολύ για αυτούς του ανθρώπους. Δυστυχώς στερούνται καλαισθησίας και έδειξαν απέραντη βαρβαρότητα.Ο βουλευτής Φ.Σ.Ν. Ντάγκλας:
Μακρυά από το φυσικό τους περιβάλλον, τα μάρμαρα του Παρθενώνα έχουν χάσει όλη τη λάμψη τους."
"Μου φαίνεται κατάφωρη αδικία να αποστερούμε ένα αβοήθητο και φιλικό έθνος από οτιδήποτε αξιόλογο κατέχει. Απορώ με το θράσος του χεριού που τόλμησε να αφαιρέσει αυτά που δημιούργησε ο Φειδίας κάτω από την επίβλεψη του Περικλή"Ένας μεγάλος αριθμός από αυτούς τους περιηγητές δεν εδικαιούντο, πάντως να κατηγορήσουν τον Έλγιν, αφού και οι ίδιοι είχαν φερθεί σαν ληστές.
Ο Έντουαρντ Ντόντγουελ, κατηγόρησε τον Έλγιν:
"Για απέραντη βαρβαρότητα και καταστρεπτική μανία, που ποτέ δεν θα πάψει να προκαλεί οργή....."
Ο αιδεσιμότατος Τ.Σ. Χιούζ μίλησε για την "Αχαλίνωτη καταστροφική τάση και την απληστία για λεηλασίες του Έλγιν".
Ο Τζ.Σ. Γιούστας, συγγραφέας και περιηγητής, είχε το θάρρος να καταδικάσει τον Έλγιν, χωρίς ο ίδιος να έχει πάει ποτέ στην Αθήνα.
Η οργή δεν είχε τέλος. Ο Έλγιν ήταν διαρκώς το κεντρικό πρόσωπο σε μια χιονοστιβάδα σκληρών ιστοριών και ανεκδότων.
Ακόμα και η φρικτή παραμόρφωση του προσώπου του θεωρήθηκε σαν τιμωρία.
Ένας φίλος του Έλγιν προσπάθησε να εμποδίσει την "κατάρα της Αθηνάς", ένα ακόμα επικριτικό ποίημα, και ο Μπάιρον υποσχέθηκε να μην το δώσει στη δημοσιότητα.
Τύπωσε μερικά αντίτυπα μόνο και τα έστειλε σε συγκεκριμένους φίλους του. Όμως, μυστηριωδώς ένα αντίτυπο έφτασε στο "New Monthly Magazine" ....
Το ποίημα αρχίζει με τον ποιητή που κάθεται απελπισμένος στα ερείπια του Παρθενώνα καθώς η νύχτα πέφτει πάνω στη Αθήνα. Ξαφνικά εμφανίζεται ή Αθηνά, αλλά δεν μοιάζει καθόλου με θεά, η αιγίδα της δεν έχει καμιά δύναμη, η πανοπλία της είναι ραγισμένη και η λόγχη της σπασμένη.
"Θνητέ! - του είπε εκείνη- ορατή είναι,
από το ξάναμα, η ντροπή σου,
πως είσαι Βρετανός δηλώνει, όνομα συγγενικό,
της δύναμης και της ελευθερίας κάποτε δηλωτικό.
Ελάχιστα τώρα όλοι το τιμούν και εγώ, λιγότερο απ' όλους.
Ο μεγαλύτερος σου εχθρός,
να ξέρεις από δω και μπρος
θα είναι πια η Παλλάδα.
Κοίταξε ολόγυρα! Του μίσους την αιτία αν ζητάς.
Ωιμέ! Σε πείσμα του πολέμου και της φωτιάς
της αδηφάγου, διαδοχικές, είδα, τυραννίες
στα πόδια μου να εκπέουν.
Κι αν από των Γότθων
και των Τούρκων γλύτωσα την ολέθρια μανία,
να που η χώρα σου
στέλνει χειρότερο απ' όλους καταστροφέα.
Ατένισε τούτο τον έρημο, τον άδειο από ψυχή Ναό,
μέτρησε και σκέψου τα Ιερά κρεουργημένα λείψανα
που έχουν απομείνει.
Να, εκείνα ο Κέκροψ εκεί τα τοποθέτησε,
κι αυτά εδώ, ο Περικλής τα πλούτισε.
Ο Αδριανός, στήριγμα πιο πέρα, στήνει
όταν έγειρε θρηνούσα η Επιστήμη,
τρυφερά τις Μούσες παρηγόρησε.
Ευγνωμονώ και όσους το ναό μου έχουν χτίσει,
Μάθε όμως, πως ο Αλάριχος κι ο Έλγιν
για τα υπόλοιπα έχουν φροντίσει.
Μ' έχουν άγρια συλήσει.
Και πως, σε όλους γνωστό θα γίνει
κι ο τόπος απ' όπου ήρθε, σαν ληστής θα μείνει.
Υποφέρει, ο βεβηλωμένος τοίχος, το μισητό όνομά του!*
λες και έπρεπε ο κόσμος το κατόρθωμα να μάθει,
λες και νοιάστηκε η Παλλάδα τ' όνομά του να δοξάσει
Από κάτω, το όνομα* του, πάνω το μιαρό κατόρθωμά του!..."
Ο μεγαλύτερος σου εχθρός,
να ξέρεις από δω και μπρος
θα είναι πια η Παλλάδα.
Κοίταξε ολόγυρα! Του μίσους την αιτία αν ζητάς.
Ωιμέ! Σε πείσμα του πολέμου και της φωτιάς
της αδηφάγου, διαδοχικές, είδα, τυραννίες
στα πόδια μου να εκπέουν.
Κι αν από των Γότθων
και των Τούρκων γλύτωσα την ολέθρια μανία,
να που η χώρα σου
στέλνει χειρότερο απ' όλους καταστροφέα.
Ατένισε τούτο τον έρημο, τον άδειο από ψυχή Ναό,
μέτρησε και σκέψου τα Ιερά κρεουργημένα λείψανα
που έχουν απομείνει.
Να, εκείνα ο Κέκροψ εκεί τα τοποθέτησε,
κι αυτά εδώ, ο Περικλής τα πλούτισε.
Ο Αδριανός, στήριγμα πιο πέρα, στήνει
όταν έγειρε θρηνούσα η Επιστήμη,
τρυφερά τις Μούσες παρηγόρησε.
Ευγνωμονώ και όσους το ναό μου έχουν χτίσει,
Μάθε όμως, πως ο Αλάριχος κι ο Έλγιν
για τα υπόλοιπα έχουν φροντίσει.
Μ' έχουν άγρια συλήσει.
Και πως, σε όλους γνωστό θα γίνει
κι ο τόπος απ' όπου ήρθε, σαν ληστής θα μείνει.
Υποφέρει, ο βεβηλωμένος τοίχος, το μισητό όνομά του!*
λες και έπρεπε ο κόσμος το κατόρθωμα να μάθει,
λες και νοιάστηκε η Παλλάδα τ' όνομά του να δοξάσει
Από κάτω, το όνομα* του, πάνω το μιαρό κατόρθωμά του!..."
Καθώς συνεχίζεται το ποίημα, έρχεται στο προσκήνιο η Αφροδίτη, η οποία υπόσχεται να εκδικηθεί για λογαριασμό της Αθηνάς και στέλνει
κι αυτή την "κατάρα"* της στον Ελγιν:
"... Όπως τη λεία παρατάει το λιοντάρι
και ακολουθεί ο λύκος ή ο τσάκαλος να πάρει
και να γλείψει ότι απόμεινε ακόμα
απ’ του λιονταριού ή του λύκου
το αχόρταγο το στόμα.
Οι δίκαιοι θεοί τα εγκλήματα πάντα τιμωρούν:
Ιδού τι κέρδισε ο 'Ελγιν, ιδού τι έχασε!
Ένα ακόμα όνομα μαζί με το δικό του, το Ιερό μολύνει!
Εξ αιτίας του, της Αρτεμης οι ακτίνες
τη λάμψη αρνιούνται,
Το μισητό, τ' όνομα να μη φωτίσει
Ανταπόδοση κι άλλη, η Παλλάδα θα ζητήσει
αφού η Αφροδίτη, μισή μόνο, εκδίκηση, επήρε...."
Ύστερα ή Αθηνά παρακαλεί τον ποιητή να μεταφέρει την κατάρα της στη χώρα του. Οι πράξεις του Έλγιν είναι τόσο αποτρόπαιες που δεν αρκεί να υποφέρει μόνο αυτός.
Πρέπει να τιμωρηθεί και η Αγγλία.
Θα ταλαιπωρηθεί από μια σειρά καταστρεπτικών πολέμων που τελικά θα την ερημώσουν.
"Η τυραννική αυτοκρατορία θα κουνηθεί συθέμελα! Το εμπόριο της θα μαραζώσει, λιμός και επιδημίες θα σαρώσουν τη χώρα και τελικά θα δεχτεί εισβολή και θα λεηλατηθεί".
"Η τυραννική αυτοκρατορία θα κουνηθεί συθέμελα! Το εμπόριο της θα μαραζώσει, λιμός και επιδημίες θα σαρώσουν τη χώρα και τελικά θα δεχτεί εισβολή και θα λεηλατηθεί".
"... Ω θνητέ, μου είπε τότε η γαλανομάτα η κόρη,
Το μαντάτο ν' ακουστεί στης πατρίδας σου τα όρη:
Να εκδικηθώ μου μένει
αν και παρηκμασμένη
Θ' αποστραφώ μια χώρα σκοτεινή
κι ατιμασμένη.
Άκουσε λοιπόν με προσοχή,
τις ρήσεις της θεάς Παλλάδας μόνο:
άκου και σώπα: θα δείς ότι
τα άλλα θα ειπωθούν από το χρόνο.
Στο κεφάλι εκείνου πρώτα,
που ευθύνη έχει για την πράξη
η κατάρα μου θ’ αστράψει,
σ' αυτόν και τα σπέρματά του!
Ούτε μία σπίθα πνεύμα να μην έχουν τα παιδιά του
και αναίσθητα να είναι, όπως και η αφεντιά του!
Αν βρεθεί απόγονός του να ’χει λίγο πνεύμα ή φάτσα,
τότε σίγουρα θα είναι νόθος κι από άλλη ράτσα.
Να γυρίζει μ’ απογόνους διανοητικά βλαμμένους
και αντί για της σοφίας,
της βλακείας να ’χει επαίνους.Το μαντάτο ν' ακουστεί στης πατρίδας σου τα όρη:
Να εκδικηθώ μου μένει
αν και παρηκμασμένη
Θ' αποστραφώ μια χώρα σκοτεινή
κι ατιμασμένη.
Άκουσε λοιπόν με προσοχή,
τις ρήσεις της θεάς Παλλάδας μόνο:
άκου και σώπα: θα δείς ότι
τα άλλα θα ειπωθούν από το χρόνο.
Στο κεφάλι εκείνου πρώτα,
που ευθύνη έχει για την πράξη
η κατάρα μου θ’ αστράψει,
σ' αυτόν και τα σπέρματά του!
Ούτε μία σπίθα πνεύμα να μην έχουν τα παιδιά του
και αναίσθητα να είναι, όπως και η αφεντιά του!
Αν βρεθεί απόγονός του να ’χει λίγο πνεύμα ή φάτσα,
τότε σίγουρα θα είναι νόθος κι από άλλη ράτσα.
Να γυρίζει μ’ απογόνους διανοητικά βλαμμένους
και αντί για της σοφίας,
Οι κουτοί να επαινούνε την πολλή καλαισθησία
που θα τον χαρακτηρίζει στην αγοραπωλησία,
να πουλά κι έτσι να κάνει –τί ντροπή και τί απάτη!–
της κλεψιάς και αρπαγής του ένα έθνος συνεργάτη.
να πουλά κι έτσι να κάνει –τί ντροπή και τί απάτη!–
της κλεψιάς και αρπαγής του ένα έθνος συνεργάτη.
Τεμπέλικα, τ’ αρχαία σαν χαζοί θα σχολιάζουν,
ενώ οι στερημένες κόρες με πόθο θα στενάζουν
και θα κατατρώγουν όλες ψηλαφώντας με τα μάτια
των υπέροχων γιγάντων τα μαρμάρινα κομμάτια,
και θλιμμένες θα φωνάζουν, όταν δουν τους ανδριάντες:
“Ω, οι Έλληνες οι αρχαίοι ήτανε στ’ αλήθεια άντρες!”
ενώ οι στερημένες κόρες με πόθο θα στενάζουν
και θα κατατρώγουν όλες ψηλαφώντας με τα μάτια
των υπέροχων γιγάντων τα μαρμάρινα κομμάτια,
και θλιμμένες θα φωνάζουν, όταν δουν τους ανδριάντες:
“Ω, οι Έλληνες οι αρχαίοι ήτανε στ’ αλήθεια άντρες!”
Ελπίδα έχω, μες το ανώνυμο το πλήθος,
διαβάτης να βρεθεί που να 'χει λίγο ήθος,
λυπημένος, βλέποντάς τα, άλαλος....
λυπημένος, βλέποντάς τα, άλαλος....
Ν’ αγανακτήσει,
να θαυμάσει τα κλεμμένα,
να θαυμάσει τα κλεμμένα,
μα τον κλέφτη να μισήσει.
Ώ, καταραμένη να ’ναι η ζωή του και ο τάφος,
οργή να συνοδεύει το ιερόσυλό του πάθος.
Δίπλα σ΄εκείνου τ΄όνομα, η Ιστορία θα γράψει
του τρελού, που της Εφέσου το ναό είχε κάψει*.
Κι η κατάρα μου πιο πέρα απ’ τον τάφο να τον πάει
και το μίσος αιωνίως και τους δυο να κυνηγάει.
Ο Ηρόστρατος* και ο Έλγιν, και οι δυο ατιμασμένοι,
μα πιο μαύρος και κακός ο δεύτερος να μένει..."
 |
| Φλωρεντία. |
23 φεβρουαρίου 1803.
Ο λόρδος θεωρεί ότι η "αποστολή" του στην Ελλάδα έχει τελειώσει. Με το Λα Ντιάν απέπλευσαν από τα Χανιά με κατεύθυνση τη Μάλτα. Στη Σικελία δεν σταμάτησαν, αλλά συνέχισαν την πορεία τους για την Νάπολη, όπου έφτασαν τρεις μέρες αργότερα. Θα συνέχιζαν το ταξίδι τους οδικώς διά μέσου Ιταλίας και της Γαλλίας.
Ο Έλγιν σχεδίαζε με ενθουσιασμό διάφορες επισκέψεις στις πολυάριθμες αίθουσες τέχνης τόσο της Ρώμης όσο και της Φλωρεντίας....
Έκαναν μιά στάση στο Σπολέτο και συνέχισαν για τη Περούτζια.Ο Έλγιν σχεδίαζε με ενθουσιασμό διάφορες επισκέψεις στις πολυάριθμες αίθουσες τέχνης τόσο της Ρώμης όσο και της Φλωρεντίας....
Η βροχή σταμάτησε ακριβώς την ώρα που έμπαιναν στη Φλωρεντία... Ταξίδεψαν από το Λεγκχόρν στη Μασσαλία με πλοίο. Συνέχισαν με πλοιάριο στον ποταμό Ρον μέχρι τη Λιόν. Την επόμενη μέρα ξεκίνησαν για το Παρίσι. Δεν είχαν ταξιδέψει ούτε δύο ώρες όταν συνελήφθησαν από ένα στρατιωτικό απόσπασμα.
Με διαταγή του Βοναπάρτη, οι Γάλλοι συλλαμβάνουν Άγγλους διπλωμάτες:
"Όλοι οι Άγγλοι που ανήκουν στην πολιτοφυλακή από 18 μέχρι 60 ετών και τους έχει ανατεθεί κάποια αποστολή από τη βρετανική κυβέρνηση, οι οποίοι βρίσκονται στη Γαλλία, θεωρούνται αιχμάλωτοι πολέμου σε αντίποινα για τους πολίτες της Δημοκρατίας που έχουν συλληφθεί από τα σκάφη ή τους υπηκόους της βρετανικής μεγαλειότητος πριν από την κήρυξη του πολέμου."Ο Έλγιν αγνοούσε εντελώς ότι είχε ξεσπάσει και πάλι πόλεμος ανάμεσα στη Γαλλία και την Αγγλία.... Τους περιόρισαν στο ξενοδοχείο Ρισελιέ.... Ταράχτηκε μαθαίνοντας ότι "σχεδόν μέσα σε μια νύχτα η συνθήκη της Αμιένης πετάχθηκε στο καλάθι των αχρήστων και ο Βοναπάρτης απαίτησε από την Αγγλία να εγκαταλείψει όχι μόνο τη Μάλτα, αλλά επίσης την Αίγυπτο και το Γιβραλτάρ".
Το ξενοδοχείο Ρισελιέ ήταν ένα κόκκινο κτίριο από γρανίτη. Η αίθουσα αναμονής ήταν στρωμένη με ένα χοντρό χαλί, που κάλυπτε και την κυκλική σκάλα.
Η προειδοποίηση ήταν αυστηρή:
"Ήταν ελεύθεροι να πηγαινοέρχονται στο ξενοδοχείο και στον κήπο αλλά, μόλις σηκώνονταν το πρωί και πριν αποσυρθούν το βράδυ, έπρεπε να αναφέρουν τα ονόματά τους στον στρατιώτη που στεκόταν έξω από την πόρτα τους. Με κανέναν τρόπο δεν επιτρεπόταν να φύγουν από το ξενοδοχείο χωρίς γραπτή άδεια".
 |
| Σαρλ Μωρίς Ταλλεϋράν 1754-1838 |
στην επιστολή του Έλγιν τους απογοήτευσε:
"Ο υπουργός Εξωτερικών λυπάται για την ταλαιπωρία του περιορισμού σας στο Παρίσι αλλά, δεδομένου ότι η εντολή έχει δοθεί προσωπικά από τον Βοναπάρτη, δεν μπορώ να
κάνω πολλά πράγματα πέρα από το να εκφράσω την ειλικρινή ελπίδα μου ότι η διαρκεια του περιορισμού σας θα είναι σύντομη."
Ένοιωθε απελπισμένος... Έγραψε στον Λουζιέρι, να προσέχει τα μάρμαρα, όσα βρίσκονταν ακόμα στο λιμάνι του Πειραιά στο απόλυτο έλεος των Γάλλων... Η λαίδη στενοχωρήθηκε που ο λόρδος ενδιαφερόταν τόσο πολύ για τα μάρμαρα και λιγότερο για τα παιδιά του.
Αναπτερώθηκαν οι ελπίδες τους με την άφιξη του στρατάρχη, κόμη Φρανσουά Σεμπαστιάνι. Μετά από πιέσεις του, ο Ναπολέων έλαβε υπόψιν του την κατάσταση της υγείας του Έλγιν και δέχτηκε να σταλεί στη Μπαρέζ, ένα θερινό θέρετρο ψηλά στα Πυρηναία, του οποίου τα θερμά λουτρά ήταν πασίγνωστα στους τουρίστες. Μια προειδοποίηση από τον Βοναπάρτη ήταν ιδιαιτέρως προσβλητική:
"Κανένας Γάλλος δεν έπρεπε να πλησιάσει τον Έλγιν από φόβο μήπως κολλήσει σύφιλη."
Η έχθρα του Βοναπάρτη απέναντί του έγινε ακόμα μεγαλύτερη όταν ο Γάλλος στρατηγός Μπουαγιέ συνελήφθη και φυλακίστηκε στην Αγγλία. Ήταν Σεπτέμβρης όταν ένα απόσπασμα Γάλλων στρατιωτών όρμησε στο σπίτι και συνέλαβε τον λόρδο... Του επέτρεψαν, πάντως, να της αφήσει ένα σύντομο σημείωμα στη σύζυγό του που έλειπε:
"Με πηγαίνουν στη Λούρδη... Η λαίδη Έλγιν συγκλονίζεται από τη φυλάκιση του συζύγου της:
"Ο Έλγιν έχει τεθεί υπό περιορισμό στο κάστρο της Λούρδης, το τρομακτικότερο μέρος που έχω δει ποτέ.
Το κάστρο βρίσκεται πάνω σε έναν μεγάλο βράχο κοντά στα Πυρηναία και είναι τόσο ανθυγιεινό και κρύο ώστε οι στρατιώτες στη Μπαρέζ λένε ότι λυπούνται τον καημένο τον Άγγλο που θα κλειστεί εκεί".
Το κάστρο βρίσκεται πάνω σε έναν μεγάλο βράχο κοντά στα Πυρηναία και είναι τόσο ανθυγιεινό και κρύο ώστε οι στρατιώτες στη Μπαρέζ λένε ότι λυπούνται τον καημένο τον Άγγλο που θα κλειστεί εκεί".
Ο περιορισμός του στη φυλακή κρατάει αρκετές εβδομάδες. Όταν πια ο λόρδος, έχει "εγκατασταθεί", γράφει:
"Με μετέφεραν στη φυλακή της Λούρδης, όταν σκοτείνιασε. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε με χαρακτηριστική επίδειξη δύναμης και μελετημένη προσπάθεια για να αυξηθεί η άσχημη εντύπωση που προκαλούσε το μουντό κτίριο.
Ανεβήκαμε πολλές ελικοειδείς σκάλες στην πλευρά του βράχου όπου βρίσκεται η φυλακή, και περάσαμε από αρκετές παλιές πύλες οι οποίες άνοιγαν με υπερβολική τελετουργία και τις φρουρούσαν πολυάριθμα αποσπάσματα στρατιωτών. Τελικά με έκλεισαν σε ένα φρικτό και παγωμένο κελί.
Για να πω την αλήθεια, από τη στιγμή που με συνέλαβαν είχα εγκαταλείψει κάθε προσδοκία ότι θα ελευθερωνόμουν από τη φυλακή. Είχα καταστρέψει όλα τα χαρτιά μου και είχα κάνει τη διαθήκη μου.
Ήμουν πεπεισμένος ότι θα μου επέβαλλαν την ποινή του θανάτου και το μόνο που ζήτησα ήταν, όταν θα με εκτελούσαν, να έχω από τον διοικητή την ικανοποίηση να μου δείξει τα ευγενικά αισθήματα ενός αξιωματικού του ancien regime,* τα οποία ήξερα με βεβαιότητα ότι διέθετε. Με άφησαν πολύ αργά και με φανερή απροθυμία."
Η λαίδη τον ενημέρωσε για τον αγώνα της, τις απεγνωσμένες προσπάθειες που είχε κάνει για αυτόν.
Είχε καταφέρει τον Ταλλεϊράνδο να της υποσχεθεί την ασφαλή επιστροφή τους στην Σκοτία με τον όρο να παραχωρήσει ολόκληρη
τη συλλογή του με τα μάρμαρα του Παρθενώνα στον Βοναπάρτη και στο Λούβρο.
Η απάντηση του Έλγιν ήταν μια παγερή σιωπή. Το τέταρτο παιδί τους, ο Γουίλιαμ, γεννήθηκε στο Πο στις 4 Μαρτίου 1804. Ο λόρδος άρχισε να ανησυχεί όταν μαθαίνει ότι ο Αγγλικός τύπος είχε ξεσηκωθεί από την παρουσία των μαρμάρων στο Παρκ Λέϊν. Ο κόσμος στο Λονδίνο ήταν κατηγορηματικά αντίθετος με την αρπαγή τους από την Αθήνα και τη μεταφορά τους στην Αγγλία.
Η λαίδη στέλνει στη μητέρα της μια λεπτομερή περιγραφή των Ελληνικών μαρμάρων και γλυπτών που είχαν μεταφερθεί από τον άντρα της. Η κυρία Νίσμπετ διέθετε σημαντική επιρροή στη Αυλή και θα επηρέαζε την αγγλική κοινωνία.
Κερδίζει την πολιτική αγωγή που κάνει εναντίον της. Οι παλιοί "συνεργάτες" του, εν τω μεταξύ είναι τελείως απελπισμένοι. Ο Χαντ δεν είχε πια ελπίδες να δημιουργήσει δική του περιουσία. Ο Έλγιν δεν του είχε δώσει ούτε μια δεκάρα. Ο Λουζιέρι με μια μεγάλη επιστολή εξιστορώντας τις περιπέτειες των μαρμάρων και του ταξιδιού των, ζητάει από τον λόρδο να απαλλαγεί από το συμβόλαιό του. Υπενθυμίζοντας του ότι δεν είχε λάβει ακόμα τον μισθό που του είχε υποσχεθεί.
Όπως ο Χαντ, ο Καρλάϊλ, και όλα τα άλλα μέλη του προσωπικού του Έλγιν, ο Λουζιέρι δεν είχε πάρει ούτε μια δεκάρα για τις μέχρι τώρα υπηρεσίες τους.
Ο Τζοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι βρήκε φρικτό θάνατο στη Αθήνα, μετά από ρήξη ενός αιμοφόρου αγγείου. Τον βρήκαν πεσμένο στο πάτωμα, μέσα σε μια λίμνη αίματος.
Μια μαύρη γάτα ήταν ξαπλωμένη στο στήθος του και γύρω του ήταν σκορπισμένα μερικά κουρελιασμένα ρούχα, η ομπρέλα του και αρκετά σχέδια...
Όλα μισοτελειωμένα. Ο λόρδος φέρνει τον μοναδικό κληρονόμο του στο Λονδίνο, όταν οι γιατροί του Εδιμβούργου δεν μπορούσαν να διαγνώσουν και να θεραπεύσουν την αρρώστια του γιου του Μπρους. Στο Λονδίνο που εξετάστηκε από τους καλύτερους γιατρούς της εποχής, συμφωνούν ότι ο Μπρους ήταν επιληπτικός χωρίς ελπίδα θεραπείας.
Στο κεφάλι εκείνου πρώτα,
Για να πω την αλήθεια, από τη στιγμή που με συνέλαβαν είχα εγκαταλείψει κάθε προσδοκία ότι θα ελευθερωνόμουν από τη φυλακή. Είχα καταστρέψει όλα τα χαρτιά μου και είχα κάνει τη διαθήκη μου.
Ήμουν πεπεισμένος ότι θα μου επέβαλλαν την ποινή του θανάτου και το μόνο που ζήτησα ήταν, όταν θα με εκτελούσαν, να έχω από τον διοικητή την ικανοποίηση να μου δείξει τα ευγενικά αισθήματα ενός αξιωματικού του ancien regime,* τα οποία ήξερα με βεβαιότητα ότι διέθετε. Με άφησαν πολύ αργά και με φανερή απροθυμία."
 |
| Πο, Πυρηναία |
Η λαίδη Έλγιν αναστατώθηκε μόλις είδε τον σύζυγο της για πρώτη φορά μετά τη φυλάκισή του.
Πιστός στη υπόσχεσή του, ο Ταλεϊράνδος όχι μόνο κατάφερε να αποφυλακιστεί ο λόρδος, αλλά κανόνισε να μεταφερθούν από την Μπαρέζ σ' ένα θαυμάσιο σπίτι στο Πο.Τρομακτικά αδύνατος, ο λόρδος, το πρόσωπό του κάτωχρο, εκτός από το κόκκινο σημείο στο οποίο βρισκότανε κάποτε η μύτη του.
Είχε καταφέρει τον Ταλλεϊράνδο να της υποσχεθεί την ασφαλή επιστροφή τους στην Σκοτία με τον όρο να παραχωρήσει ολόκληρη
τη συλλογή του με τα μάρμαρα του Παρθενώνα στον Βοναπάρτη και στο Λούβρο.
Η απάντηση του Έλγιν ήταν μια παγερή σιωπή. Το τέταρτο παιδί τους, ο Γουίλιαμ, γεννήθηκε στο Πο στις 4 Μαρτίου 1804. Ο λόρδος άρχισε να ανησυχεί όταν μαθαίνει ότι ο Αγγλικός τύπος είχε ξεσηκωθεί από την παρουσία των μαρμάρων στο Παρκ Λέϊν. Ο κόσμος στο Λονδίνο ήταν κατηγορηματικά αντίθετος με την αρπαγή τους από την Αθήνα και τη μεταφορά τους στην Αγγλία.
Η λαίδη στέλνει στη μητέρα της μια λεπτομερή περιγραφή των Ελληνικών μαρμάρων και γλυπτών που είχαν μεταφερθεί από τον άντρα της. Η κυρία Νίσμπετ διέθετε σημαντική επιρροή στη Αυλή και θα επηρέαζε την αγγλική κοινωνία.
Ο γιος των Έλγιν, ο μικρός Γουίλιαμ, πέθανε στο Παρίσι στις 8 Απριλίου 1805. Τον Οκτώβριο του 1805 Γάλλοι στρατιώτες όρμησαν στη σουίτα των Έλγιν, στο ξενοδοχείο Ρισελιέ, σήκωσαν τον Έλγιν από το κρεβάτι του, τον συνέλαβαν και τον έστειλαν αμέσως στη φυλακή του Μελάν.
Η λαίδη Έλγιν διαβάζει το άρθρο μιας εφημερίδας που απαιτούσε την άμεση επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα.
Μετά από αρκετούς μήνες περιορισμού, ο Έλγιν ελευθερώθηκε τελικά από τη φυλακή του Μελάν και του επετράπη να επιστρέψει στο Λονδίνο. Η χαρά της απελευθέρωσής του, μειώθηκε σημαντικά όταν ανακαλύπτει ότι η σύζυγός του είχε παράνομο δεσμό με τον Ρόμπερτ Φέργκιουσον.
Κερδίζει την πολιτική αγωγή που κάνει εναντίον της. Οι παλιοί "συνεργάτες" του, εν τω μεταξύ είναι τελείως απελπισμένοι. Ο Χαντ δεν είχε πια ελπίδες να δημιουργήσει δική του περιουσία. Ο Έλγιν δεν του είχε δώσει ούτε μια δεκάρα. Ο Λουζιέρι με μια μεγάλη επιστολή εξιστορώντας τις περιπέτειες των μαρμάρων και του ταξιδιού των, ζητάει από τον λόρδο να απαλλαγεί από το συμβόλαιό του. Υπενθυμίζοντας του ότι δεν είχε λάβει ακόμα τον μισθό που του είχε υποσχεθεί.
Όπως ο Χαντ, ο Καρλάϊλ, και όλα τα άλλα μέλη του προσωπικού του Έλγιν, ο Λουζιέρι δεν είχε πάρει ούτε μια δεκάρα για τις μέχρι τώρα υπηρεσίες τους.
Ο Τζοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι βρήκε φρικτό θάνατο στη Αθήνα, μετά από ρήξη ενός αιμοφόρου αγγείου. Τον βρήκαν πεσμένο στο πάτωμα, μέσα σε μια λίμνη αίματος.
Μια μαύρη γάτα ήταν ξαπλωμένη στο στήθος του και γύρω του ήταν σκορπισμένα μερικά κουρελιασμένα ρούχα, η ομπρέλα του και αρκετά σχέδια...
Όλα μισοτελειωμένα. Ο λόρδος φέρνει τον μοναδικό κληρονόμο του στο Λονδίνο, όταν οι γιατροί του Εδιμβούργου δεν μπορούσαν να διαγνώσουν και να θεραπεύσουν την αρρώστια του γιου του Μπρους. Στο Λονδίνο που εξετάστηκε από τους καλύτερους γιατρούς της εποχής, συμφωνούν ότι ο Μπρους ήταν επιληπτικός χωρίς ελπίδα θεραπείας.
Στο κεφάλι εκείνου πρώτα,
που ευθύνη έχει για την πράξη,
κατάρα μου θ’ αστράψει,
σ' αυτόν και τα σπέρματά του!
Ούτε μία σπίθα πνεύμα
να μην έχουν τα παιδιά του
και αναίσθητα να είναι,
όπως και η αφεντιά του!
Ο Έλγιν προσπαθούσε να αγνοήσει όλες αυτές τις φοβερές επιθέσεις, που δεχόταν από την κακή δημοσιότητα λόγω Μπάυρον, αλλά και γενικότερα από την κατακραυγή της βρετανικής κοινωνίας, που ήταν πια εναντίον του.
Μία ακόμα αίτηση για έναν βρετανικό τίτλο ευγενείας απέτυχε. Όσα περιουσιακά στοιχεία του είχαν απομείνει τέθηκαν αμέσως υπό αναγκαστική διαχείρηση.
Η παραμόρφωση του προσώπου του τον έκανε να αποφεύγει τους πάντες πια. Μετα από λίγο στο αγαπημένο του Μπρούμχολ, τα περισσότερα δωμάτια έμειναν χωρίς έπιπλα και το πολυπληθές προσωπικό απολύθηκε.
Ο Έλγιν προσπαθούσε να αγνοήσει όλες αυτές τις φοβερές επιθέσεις, που δεχόταν από την κακή δημοσιότητα λόγω Μπάυρον, αλλά και γενικότερα από την κατακραυγή της βρετανικής κοινωνίας, που ήταν πια εναντίον του.
Μία ακόμα αίτηση για έναν βρετανικό τίτλο ευγενείας απέτυχε. Όσα περιουσιακά στοιχεία του είχαν απομείνει τέθηκαν αμέσως υπό αναγκαστική διαχείρηση.
Η παραμόρφωση του προσώπου του τον έκανε να αποφεύγει τους πάντες πια. Μετα από λίγο στο αγαπημένο του Μπρούμχολ, τα περισσότερα δωμάτια έμειναν χωρίς έπιπλα και το πολυπληθές προσωπικό απολύθηκε.
Το 1820 ο Έλγιν επέστρεψε στη Βουλή των Λόρδων σαν ένας από τους ευγενείς εκπροσώπους της Σκοτίας.
Έναν χρόνο αργότερα ήταν μαζί με τον μισητό του Μπάιρον, μεταξύ των πρώτων που έγιναν μέλη της Φιλελληνικής Επιτροπής για την υποστήριξη των επαναστατικών δυνάμεων της Ελλάδας.
Ο λόρδος Μπάυρον, μετα από μια σειρά αλεπάλληλων κρίσεων πυρετού, είχε πεθάνει στις 19 Απριλίου 1824 στο Μεσολόγγι, όπου είχε πάει για να εκπαιδεύσει μερικά αποσπάσματα χωρικών τους οποίους είχε προσλάβει ο ίδιος.
Είχε ζήσει εκεί σαν Σπαρτιάτης, αλλά το χωριό έβριθε από μολυσμένους βάλτους και τελικά ο νεαρός ποιητής υπέκυψε στους πυρετούς.
Ο Έλγιν δεν λυπήθηκε καθόλου και θεωρούσε αποτυχημένες τις προσπάθειες του Μπάυρον στο Μεσολόγγι. αλλά ο σερ Χάρολντ Νίκολσον έχει διαφορετική άποψη:
"Ο λόρδος Μπάυρον δεν πέτυχε τίποτα στο Μεσολόγγι εκτός από την αυτοκτονία του. Με αυτήν, όμως, την απλή πράξη ηρωισμού, εξασφάλισε την απελευθέρωση της Έλλάδας."
Έναν χρόνο αργότερα ήταν μαζί με τον μισητό του Μπάιρον, μεταξύ των πρώτων που έγιναν μέλη της Φιλελληνικής Επιτροπής για την υποστήριξη των επαναστατικών δυνάμεων της Ελλάδας.
Ο λόρδος Μπάυρον, μετα από μια σειρά αλεπάλληλων κρίσεων πυρετού, είχε πεθάνει στις 19 Απριλίου 1824 στο Μεσολόγγι, όπου είχε πάει για να εκπαιδεύσει μερικά αποσπάσματα χωρικών τους οποίους είχε προσλάβει ο ίδιος.
Είχε ζήσει εκεί σαν Σπαρτιάτης, αλλά το χωριό έβριθε από μολυσμένους βάλτους και τελικά ο νεαρός ποιητής υπέκυψε στους πυρετούς.
Ο Έλγιν δεν λυπήθηκε καθόλου και θεωρούσε αποτυχημένες τις προσπάθειες του Μπάυρον στο Μεσολόγγι. αλλά ο σερ Χάρολντ Νίκολσον έχει διαφορετική άποψη:
"Ο λόρδος Μπάυρον δεν πέτυχε τίποτα στο Μεσολόγγι εκτός από την αυτοκτονία του. Με αυτήν, όμως, την απλή πράξη ηρωισμού, εξασφάλισε την απελευθέρωση της Έλλάδας."
Στο υπόλοιπο διάστημα της ζωής του, ο Έλγιν ήταν υποχρεωμένος να ζει στη Γαλλία για να αποφύγει τους πιστωτές του. Πέθανε σε απόλυτη φτώχεια στις 4 Νοεμβρίου 1841 στο Παρίσι. Το όνειδος και η ντροπή συνόδευαν την λαίδη Έλγιν μέχρι το τέλος. Οι μέρες της περνούσαν με διάβασμα και περιπάτους με τον σκύλο της, στους απότομους βράχους πάνω από τον κόλπο Αμπερλέιντι.
Μια μέρα, καθώς κοιτάζει τη μανιασμένη θάλασσα, θυμήθηκε την άσχημη όψη του θανάσιμα πληγωμένου Παρθενώνα....
Ακόμα και μετά από τόσα χρόνια, άκουγε πάντα τον εκκωφαντικό αντίλαλο της σμίλης που χωνόταν στην πρώτη μαρμάρινη ζωοφόρο, τον επαναλαμβανόμενο ήχο εκείνου του υπέροχου θριγκού που έσπαζε στο έδαφος σε χίλια κομμάτια, την άγρια φωνή του Έλγιν που λέκιαζε τον αττικό ουρανό με αιώνια ντροπή και το Τούρκο δισδάρη που σήκωνε τα χέρια του ψηλά, φωνάζοντας: "Τέλος!"
Η δύναμη της οργισμένης θάλασσας έκανε την καρδιά της να πετάξει μέχρι εκείνα τα άθλια μάρμαρα που βρίσκονταν πάνω στο κρύο πάτωμα κάποιου μουσείου. Κάπου μακριά άκουγε την εκδικητική κατάρα της Αθηνάς....
Το 1855 η λαίδη Έλγιν αναπαύθηκε σε έναν τάφο απεριποίητο, παραμελημένο
και ανώνυμο. Το όνομά της χαράχτηκε το 1916.
* ancien regime: Παλιό σύστημα διακυβέρνησης, πριν δηλαδή από τη Γαλλική Επανάσταση.
Μια μέρα, καθώς κοιτάζει τη μανιασμένη θάλασσα, θυμήθηκε την άσχημη όψη του θανάσιμα πληγωμένου Παρθενώνα....
Ακόμα και μετά από τόσα χρόνια, άκουγε πάντα τον εκκωφαντικό αντίλαλο της σμίλης που χωνόταν στην πρώτη μαρμάρινη ζωοφόρο, τον επαναλαμβανόμενο ήχο εκείνου του υπέροχου θριγκού που έσπαζε στο έδαφος σε χίλια κομμάτια, την άγρια φωνή του Έλγιν που λέκιαζε τον αττικό ουρανό με αιώνια ντροπή και το Τούρκο δισδάρη που σήκωνε τα χέρια του ψηλά, φωνάζοντας: "Τέλος!"
Η δύναμη της οργισμένης θάλασσας έκανε την καρδιά της να πετάξει μέχρι εκείνα τα άθλια μάρμαρα που βρίσκονταν πάνω στο κρύο πάτωμα κάποιου μουσείου. Κάπου μακριά άκουγε την εκδικητική κατάρα της Αθηνάς....
Το 1855 η λαίδη Έλγιν αναπαύθηκε σε έναν τάφο απεριποίητο, παραμελημένο
και ανώνυμο. Το όνομά της χαράχτηκε το 1916.
* ancien regime: Παλιό σύστημα διακυβέρνησης, πριν δηλαδή από τη Γαλλική Επανάσταση.
 |
| Η αίθουσα των Ζωοφόρων του Παρθενώνα στο βρετανικό Μουσείο. |
Σαν βγείς στον πηγαιμό... λέει ο Καβάφης, όχι για την Ιθάκη, λέμε εμείς, αλλά για την ατελείωτη, σε μήκος αίθουσα, της βρετανικής σύγχρονης φυλακής των Γλυπτών του Παρθενώνα, της Ακρόπολης.
Σαν πας, λοιπόν στο βρετανικό μουσείο και βρεθείς ανάμεσα στα "Παρθενώνια" μαρμάρινα γλυπτά, τότε ίσως να θυμώσεις, ίσως να πονέσεις όπως και ο Μπάυρον και ακόμα πιο πολύ.
Η οικονομική κατάσταση του Έλγιν είναι οδυνηρή.
Όλοι σχεδόν, απλήρωτοι. Χρώσταγε παντού. Ήταν αλήθεια ότι είχε υποβληθεί σε τεράστια έξοδα προκειμένου να μεταφέρει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στο Λονδίνο, αλλά ήλπιζε ότι θα αποζημιωνόταν αν υπέβαλλε αμέσως στο Κοινοβούλιο την πρόταση για την αγορά της συλλογής του για το Βρετανικό μουσείο.
Αντιπρόσωποι κρατών, ξένοι αξιωματούχοι και όλα τα σπουδαία ονόματα της
λονδρέζικης κοινωνίας ζητούσαν την άδεια να επισκεφθούν το μουσείο του Έλγιν στο Παρκ Λέιν.
Οι προηγούμενες αντιρρήσεις για την παρουσία των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αγγλία είχαν ξαφνικά ξεχαστεί. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ήταν πλέον το κύριο θέμα των συζητήσεων.
Μία ακόμα κατάκτηση της Θεάς, στο Λονδίνο, ο νεαρός ιστορικός ζωγράφος Μπέντζαμιν Ρόμπερτ Χέιντον, ένθερμος υποστηρικτής, κατέγραφε τις εντυπώσεις του σε ένα ημερολόγιο που αργότερα το εξέδωσε σαν την αυτοβιογραφία του:
Όλοι συμφώνησαν ότι η απόκτηση των μαρμάρων θα έφερνε μεγάλη πρόοδο στις καλές τέχνες της Μεγάλης Βρετανίας.Η επιτροπή προτείνει την αγορά στο ποσό των 35.000 λιρών...
και είναι τα μισά σχεδόν από αυτά που είχε ξοδέψει!
Τα (ελγίνεια) μάρμαρα ήταν πλέον το κύριο θέμα των συζητήσεων στο Λονδίνο. Ακόμα δεν είχε αποφασισθεί τίποτα. Ο Έλγιν ικανοποιήθηκε μαθαίνοντας ότι δεκάδες επισκέπτες πήγαιναν καθημερινά να δουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα στο Παρκ Λέιν.
Ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένος.... Δεν τον ενδιέφερε τίποτα πια. Η σαφής αναβίωση της ελληνικής τέχνης την οποία είχε φέρει ο ίδιος στην Αγγλία, ήταν η πληρωμή του. Οι σπουδαιότεροι ζωγράφοι της εποχής επισκέπτονταν το Παρκ Λέιν και έκαναν πλήρη σχέδια των μαρμάρων. Αν και η απόφαση της ειδικής επιτροπής είχε πλέον ανακοινωθεί, το Κοινοβούλιο εξακολουθούσε να συζητάει το θέμα της πώλησης και πολλά από τα μέλη του ρωτούσαν σοβαρά:
Αν ο Έλγιν είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τη θέση του ως πρέσβης για να αποκτήσει μια τόσο τεράστια συλλογή.
Ο Χιου Χάμερσλι, κορυφαίο μέλος της ειδικής επιτροπής δηλώνει:
Όταν απορρίφθηκε πλήρως η τροποποίηση του Χάμερσλι, οι εφημερίδες σε όλη την Αγγλία έγιναν έξω φρενών με την πώληση.
Στα πρακτικά της Βουλής εκείνης της ημέρας έχουν καταχωρηθεί, μεταξύ άλλων:
"...η αίτηση του Λόρδου Έλγιν καταχωρήθηκε. Διαμφισβητήθηκαν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας της συλλογής. Επιπλέον επικρίθηκε η συμπεριφορά του."
Τα "ελγίνεια" μάρμαρα μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο τον Αύγουστο του 1816 και σύμφωνα με τους όρους της νομοθετικής πράξης που ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο για να μεταβιβασθεί η κυριότητα τους στην αγγλική κυβέρνηση, ο Έλγιν και οι κληρονόμοι του ορίζονταν Διαχειριστές του Μουσείου.
Από την τιμή της αγοράς των 35.000 λιρών, η κυβέρνηση παρακράτησε 18.000 για την εξόφληση ενός χρέους το οποίο μεταφέρθηκε με επιτηδειότητα σε αυτήν από ένα πιστωτή του Έλγιν.
Τα υπόλοιπα χρήματα μοιράστηκαν στους πιστωτές που υπήρξαν αρκετά τυχεροί ώστε να πάρουν το μερίδιο τους πριν εξαντληθούν και έτσι ο Έλγιν δεν πήρε ούτε μία δεκάρα από την πώληση.
Αρκετούς μήνες αργότερα, έτσι αρχίζει μια επιστολή, με την οποία ζητάει τίτλο ευγενείας για τις υπηρεσίες του, από τον λόρδο του Λίβερπουλ:
"Ενώ υπέφερα από αυτές τις κακουχίες....." και τελειώνει!
"...όλα τα χρήματα από τη δημόσια θέση μου, τα έσοδα από την πατρική περιουσία, η προίκα που έλαβα και οποιοδήποτε άλλο ποσό είχα στη διάθεση μου ξοδεύτηκαν ολοκληρωτικά!"
Ο λόρδος Λίβερπουλ λυπήθηκε για την τύχη του Έλγιν, αλλά και πάλι η αίτηση του για έναν τίτλο ευγενείας δεν έγινε δεκτή...
Κάπου εδώ και κάπως έτσι τελειώνει η έρευνά μας. Μια έρευνα που την ξεκινήσαμε "ελαφρά τη καρδία". Ευχαριστούμε όσους έκαναν μαζί μας αυτό ταξίδι...
Όμως τόσο καιρό παρέα με όλους αυτούς τους μεγαλοπρεπείς αρχαίους δικούς μας πρόσφυγες, ήταν αναμενόμενο η σχέση μας να γίνει πιο στενή.
Σε 'μας λοιπόν αντί για την Αθηνά στον Μπάυρον, μας μίλησε η Μελίνα σε μια από τις συνηθισμένες βόλτες της στη Αθήνα, είχε παρέα δυο "παλληκάρια" τον μυώδη Θησέα και τον επίσης "αρμονικό" Ιλισσό.
Μελίνα: "Τόκανες που τόκανες το αφιέρωμα. Μην το αφήσεις μισοτελειωμένο. Να το τελειώσεις πρέπει κιόλας."Εγώ: Μα το τελείωσα, της λέω με απορία..... (τι άλλο να κάνω; σκέφτομαι)...Μ: "Έχουμε την ηθική υποχρέωση -για ανθρωπιστικούς λόγους- να απαλλάξουμε τον Έλγιν από το τεράστιο βάρος της διαπόμπευσης του, πια. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να κουβαλάει στις πλάτες του τα ελληνικά Μάρμαρα ! Ας μην μνημονεύουμε την αήθη πράξη του.
Το όνομά του δεν συνδέθηκε, με τα γλυπτά του Παρθενώνα, επειδή πήρε μέρος στην δημιουργία τους, στα σχέδια των αρχιτεκτόνων του ναού του Παρθενώνα Ικτίνου και Καλλικράτη.
Δεν ήταν κάποιος από τους βοηθούς του μεγάλου Έλληνα γλύπτη.....
Συστήνεται ειδική επιτροπή από 18 μέλη του Κοινοβουλίου, με αντικείμενο την γνησιότητα των μαρμάρων που αμφισβητείται. Ο Έλγιν προσπαθεί να συγκινήσει την επιτροπή:
"Τα πιο εξαιρετικά έργα τέχνης που έχω δει.
Όσους υποστηρικτές είχε ο Έλγιν συνασπίστηκαν. Κορυφαίοι καλλιτέχνες της Αγγλίας επιδοκίμασαν τον Έλγιν για τις προσπάθειες του και πολλοί ζήτησαν άδεια να μπουν στο μουσείο του Πάρκ Λέϊν για να κάνουν σχέδια και εικόνες των γλυπτών.
Σ΄αυτήν την επίλεκτη ομάδα ανήκε ο ζωγράφος τοπίων Τζόζεφ Φάρινγκτον, που είδε τα γλυπτά σαν:
Ο Βρετανός προσωπογράφος σερ Τόμας Λόρενς ήταν επίσης τακτικός επισκέπτης.
Το ίδιο κι ο Τζόζεφ Νόλεκενς, καθώς και η ομάδα των ζωγράφων που είχαν απορριφθεί από τον Έλγιν όταν αναζητούσε ζωγράφο επικεφαλής της αποστολής της Ελλάδας.
Δεν μπόρεσε να απαντήσει στη επιτροπή, όταν τον ρώτησαν γιατί δεν έφερε κανένα αντίγραφο των γραπτών αδειών της Τουρκικής κυβέρνησης. Ο Ρίτσαρντ Πέιν Νάιτ δυσφημίζει όλη την "ελληνική προσπάθεια" του Έλγιν:
- "Απασχολούσα 300-400, τα συνολικά έξοδα έφτασαν τις 74.000 λίρες.
- Μόνο τα δώρα στις τούρκικες αρχές έφτασαν τις 7.000 λίρες.
- Το επιτόκιο των δανείων των τεράστιων ποσών που είχα δανειστεί από τους τραπεζίτες στη Μάλτα ήταν 18%.
- Οι καλλιτέχνες και το κόστος της μεταφοράς των μαρμάρων στο Πειραιά.
- Η αξία τριών πλοίων και η απώλεια ενός.
- Ένα μεγάλο ποσό δόθηκε επίσης για το μουσείο του Παρκ Λέιν και για τους τεράστιους δασμούς στο τελωνείο του Λονδίνου."
"Αδικος ο κόπος σου, λόρδε μου. Τα μάρμαρα σου υπερεκτιμήθηκαν.
Δεν είναι έργα του Φειδία. Είναι ρωμαϊκά, της εποχής του Αδριανού!"
Ο Έλγιν αντέδρασε αμέσως. Ο Τζόζεφ Νέλεκενς, Άγγλος νεοκλασικός γλύπτης, λέει:
"Τα ελγίνεια μάρμαρα είναι τα εκλεκτότερα αντικείμενα που ήρθαν ποτέ σε αυτή τη χώρα."Ο Τζων Φλάξμαν, ο Άγγλος Φειδίας, συμφώνησε:
"Τα πιο εξαιρετικά έργα τέχνης που έχω δει.
Όσους υποστηρικτές είχε ο Έλγιν συνασπίστηκαν. Κορυφαίοι καλλιτέχνες της Αγγλίας επιδοκίμασαν τον Έλγιν για τις προσπάθειες του και πολλοί ζήτησαν άδεια να μπουν στο μουσείο του Πάρκ Λέϊν για να κάνουν σχέδια και εικόνες των γλυπτών.
Σ΄αυτήν την επίλεκτη ομάδα ανήκε ο ζωγράφος τοπίων Τζόζεφ Φάρινγκτον, που είδε τα γλυπτά σαν:
"την υψηλότερη έκφραση της Τέχνης, έναν συνδυασμό μεγαλοπρέπειας και φύσης".
Το ίδιο κι ο Τζόζεφ Νόλεκενς, καθώς και η ομάδα των ζωγράφων που είχαν απορριφθεί από τον Έλγιν όταν αναζητούσε ζωγράφο επικεφαλής της αποστολής της Ελλάδας.
λονδρέζικης κοινωνίας ζητούσαν την άδεια να επισκεφθούν το μουσείο του Έλγιν στο Παρκ Λέιν.
Οι προηγούμενες αντιρρήσεις για την παρουσία των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αγγλία είχαν ξαφνικά ξεχαστεί. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ήταν πλέον το κύριο θέμα των συζητήσεων.
Μία ακόμα κατάκτηση της Θεάς, στο Λονδίνο, ο νεαρός ιστορικός ζωγράφος Μπέντζαμιν Ρόμπερτ Χέιντον, ένθερμος υποστηρικτής, κατέγραφε τις εντυπώσεις του σε ένα ημερολόγιο που αργότερα το εξέδωσε σαν την αυτοβιογραφία του:
"Πήγαμε λοιπόν στο Παρκ Λέιν και αφού περάσαμε τον διάδρομο που οδηγούσε σε μια ανοιχτή αυλή, μπήκαμε σε μια υγρή και βρόμικη αποθήκη, όπου βρίσκονταν τα μάρμαρα σε κοινή θέα και επαφή. Το πρώτο πράγμα που τράβηξε το βλέμμα μου ήταν ο καρπός μιας μορφής σε κάποιο σύμπλεγμα γυναικών, πάνω στον οποίο ξεχώριζαν πολύ καθαρά η κερκίδα και η ωλένη.
Έμεινα έκπληκτος επειδή ποτέ δεν είχα ξαναδεί κάτι παρόμοιο σε κανέναν γυναικείο καρπό κάποιου έργου της αρχαιότητας. Έριξα το βλέμμα μου στον αγκώνα και είδα το κόκκαλο να προεξέχει καθαρά, σαν ζωντανό, κάτω από την επιδερμίδα.
Αυτός ο συνδυασμός φύσης και έμπνευσης, που ένοιωθα ότι ήταν απαραίτητος στην υψηλή τέχνη, βρισκόταν μπροστά μου κάτω από το φως της ημέρας. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπάει!
Αν δεν είχα δει τίποτε άλλο, αυτό και μόνο ήταν αρκετό για να με κρατήσει κοντά στη φύση μέχρι το τέλος της ζωής μου.
Όταν στράφηκα στον Θησέα και είδα ότι όλες οι μορφές διέφεραν ανάλογα με τη δράση ή την ηρεμία τους, όταν είδα τα δύο μέρη της πλάτης του να διαφέρουν.
Το ένα με τον ώμο ο Θησέας. Βρετανικό μουσείο. τεντωμένο μπροστά και το άλλο πιεζόμενο από το κόκαλο της ωμοπλάτης προς τη σπονδυλική στήλη καθώς ακουμπούσε πάνω στον αγκώνα, με την κοιλιά επίπεδη επειδή τα σπλάχνα στηρίζονταν στη λεκάνη όπως καθόταν...
Και όταν γυρίζοντας προς τον Ιλισσό, είδα την κοιλιά του να προεξέχει επειδή ήταν ξαπλωμένος στο πλευρό, όταν επίσης παρατήρησα στη μετόπη που έδειχνε τη μάχη έναν μυώνα να φαίνεται κάτω από τη μασχάλη καθώς το χέρι τεντωνόταν για να πετάξει το ακόντιο, ενώ στην άλλη ήταν επίπεδος επειδή δεν κατέβαλλε καμιά προσπάθεια, όταν είδα πραγματικά το πιο ηρωικό είδος τέχνης σε συνδυασμό με όλες τις απαραίτητες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, τότε ένοιωσα έναν νέο κόσμο να αποκαλύπτεται μπροστά μου.
Εδώ υπήρχαν οι αρχές τις οποίες έπρεπε να κατανοήσουν όσοι Άγγλοι είχαν κοινό νου.
Εδώ υπήρχαν οι αρχές που είχα προσπαθήσει να εφαρμόσω στον πρώτο μου πίνακα με δειλία και δέος.
Εδώ υπήρχαν οι αρχές που επέβαλαν οι μεγάλοι Έλληνες στο αποκορύφωμα του μεγαλείου τους.
Εδώ βρισκόμουν κι εγώ..."
Έμεινα έκπληκτος επειδή ποτέ δεν είχα ξαναδεί κάτι παρόμοιο σε κανέναν γυναικείο καρπό κάποιου έργου της αρχαιότητας. Έριξα το βλέμμα μου στον αγκώνα και είδα το κόκκαλο να προεξέχει καθαρά, σαν ζωντανό, κάτω από την επιδερμίδα.
Αυτός ο συνδυασμός φύσης και έμπνευσης, που ένοιωθα ότι ήταν απαραίτητος στην υψηλή τέχνη, βρισκόταν μπροστά μου κάτω από το φως της ημέρας. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπάει!
Αν δεν είχα δει τίποτε άλλο, αυτό και μόνο ήταν αρκετό για να με κρατήσει κοντά στη φύση μέχρι το τέλος της ζωής μου.
Όταν στράφηκα στον Θησέα και είδα ότι όλες οι μορφές διέφεραν ανάλογα με τη δράση ή την ηρεμία τους, όταν είδα τα δύο μέρη της πλάτης του να διαφέρουν.
Το ένα με τον ώμο ο Θησέας. Βρετανικό μουσείο. τεντωμένο μπροστά και το άλλο πιεζόμενο από το κόκαλο της ωμοπλάτης προς τη σπονδυλική στήλη καθώς ακουμπούσε πάνω στον αγκώνα, με την κοιλιά επίπεδη επειδή τα σπλάχνα στηρίζονταν στη λεκάνη όπως καθόταν...
ο Ιλισσός. Βρετανικό μουσείο.
|
Εδώ υπήρχαν οι αρχές τις οποίες έπρεπε να κατανοήσουν όσοι Άγγλοι είχαν κοινό νου.
Εδώ υπήρχαν οι αρχές που είχα προσπαθήσει να εφαρμόσω στον πρώτο μου πίνακα με δειλία και δέος.
Εδώ υπήρχαν οι αρχές που επέβαλαν οι μεγάλοι Έλληνες στο αποκορύφωμα του μεγαλείου τους.
Εδώ βρισκόμουν κι εγώ..."
| Κομμάτι από την ζωοφόρο του ρημαγμένου Παρθενώνα. Βρετανικό μουσείο. |
''..ώστε να διατηρηθεί και να φυλαχθεί ενιαία για
λογαριασμό της χώρας από την οποία αφαιρέθηκε άδικα..''
λογαριασμό της χώρας από την οποία αφαιρέθηκε άδικα..''
και είναι τα μισά σχεδόν από αυτά που είχε ξοδέψει!
Τα (ελγίνεια) μάρμαρα ήταν πλέον το κύριο θέμα των συζητήσεων στο Λονδίνο. Ακόμα δεν είχε αποφασισθεί τίποτα. Ο Έλγιν ικανοποιήθηκε μαθαίνοντας ότι δεκάδες επισκέπτες πήγαιναν καθημερινά να δουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα στο Παρκ Λέιν.
Ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένος.... Δεν τον ενδιέφερε τίποτα πια. Η σαφής αναβίωση της ελληνικής τέχνης την οποία είχε φέρει ο ίδιος στην Αγγλία, ήταν η πληρωμή του. Οι σπουδαιότεροι ζωγράφοι της εποχής επισκέπτονταν το Παρκ Λέιν και έκαναν πλήρη σχέδια των μαρμάρων. Αν και η απόφαση της ειδικής επιτροπής είχε πλέον ανακοινωθεί, το Κοινοβούλιο εξακολουθούσε να συζητάει το θέμα της πώλησης και πολλά από τα μέλη του ρωτούσαν σοβαρά:
Αν ο Έλγιν είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τη θέση του ως πρέσβης για να αποκτήσει μια τόσο τεράστια συλλογή.
"Είναι λυπηρό που η κυβέρνηση δεν εμπόδισε αυτή τη φοβερή λαφυραγωγεία.Ακολουθεί παρατεταμένη συζήτηση διαφόρων απόψεων. Τελικά ο Χάμερσλι προτείνει την ακόλουθη τροποποίηση:
Αφού όμως πραγματοποιήθηκε, έπρεπε να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξαφανίσουμε το στίγμα και να μη βάλουμε στο μουσείο μας ένα μνημείο της ντροπής μας, αλλά να επιστρέψουμε αμέσως τις δωροδοκίες που είχε δεχτεί ο πρέσβης μας, προς καταισχύνη τόσο δική του όσο και της χώρας."
"Η επιτροπή ως εκ τούτου θεωρεί σωστό να προσφερθούν 25.000 λίρες στο κόμη Έλγιν για τη συλλογή, ώστε να διατηρηθεί και να φυλαχθεί ενιαία για λογαριασμό της χώρας από την οποία αφαιρέθηκε άδικα, με την οποία η επιτροπή είναι της γνώμης ότι:
Η Μεγάλη Βρετανία πρέπει να έρθει σε άμεση επικοινωνία, δηλώνοντας ότι κρατά αυτά τα μάρμαρα μέχρι τη στιγμή που θα ζητηθούν πίσω από τους τωρινούς ή οποιουσδήποτε μελλοντικούς κυρίους της πόλεως των Αθηνών.
Ότι σε μια τέτοια περίπτωση, είναι υποχρεωμένη χωρίς αντιρρήσεις ή διαπραγματεύσεις, να προβεί στην αποκατάσταση τους, ήτοι στην τοποθέτηση τους εκ νέου στους χώρους από όπου αφαιρέθηκαν και ότι, μέχρι τότε, θα φυλάσσονται προσεκτικά στο Βρετανικό Μουσείο".
Στα πρακτικά της Βουλής εκείνης της ημέρας έχουν καταχωρηθεί, μεταξύ άλλων:
"...η αίτηση του Λόρδου Έλγιν καταχωρήθηκε. Διαμφισβητήθηκαν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας της συλλογής. Επιπλέον επικρίθηκε η συμπεριφορά του."
Τα "ελγίνεια" μάρμαρα μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο τον Αύγουστο του 1816 και σύμφωνα με τους όρους της νομοθετικής πράξης που ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο για να μεταβιβασθεί η κυριότητα τους στην αγγλική κυβέρνηση, ο Έλγιν και οι κληρονόμοι του ορίζονταν Διαχειριστές του Μουσείου.
 |
| Τα "ελγίνεια μάρμαρα" Βρετανικό μουσείο 1819, πίνακας του Α. Αρτσερ. |
Από την τιμή της αγοράς των 35.000 λιρών, η κυβέρνηση παρακράτησε 18.000 για την εξόφληση ενός χρέους το οποίο μεταφέρθηκε με επιτηδειότητα σε αυτήν από ένα πιστωτή του Έλγιν.
Τα υπόλοιπα χρήματα μοιράστηκαν στους πιστωτές που υπήρξαν αρκετά τυχεροί ώστε να πάρουν το μερίδιο τους πριν εξαντληθούν και έτσι ο Έλγιν δεν πήρε ούτε μία δεκάρα από την πώληση.
Αρκετούς μήνες αργότερα, έτσι αρχίζει μια επιστολή, με την οποία ζητάει τίτλο ευγενείας για τις υπηρεσίες του, από τον λόρδο του Λίβερπουλ:
"Ενώ υπέφερα από αυτές τις κακουχίες....." και τελειώνει!
"...όλα τα χρήματα από τη δημόσια θέση μου, τα έσοδα από την πατρική περιουσία, η προίκα που έλαβα και οποιοδήποτε άλλο ποσό είχα στη διάθεση μου ξοδεύτηκαν ολοκληρωτικά!"
Ο λόρδος Λίβερπουλ λυπήθηκε για την τύχη του Έλγιν, αλλά και πάλι η αίτηση του για έναν τίτλο ευγενείας δεν έγινε δεκτή...
Όμως τόσο καιρό παρέα με όλους αυτούς τους μεγαλοπρεπείς αρχαίους δικούς μας πρόσφυγες, ήταν αναμενόμενο η σχέση μας να γίνει πιο στενή.
Σε 'μας λοιπόν αντί για την Αθηνά στον Μπάυρον, μας μίλησε η Μελίνα σε μια από τις συνηθισμένες βόλτες της στη Αθήνα, είχε παρέα δυο "παλληκάρια" τον μυώδη Θησέα και τον επίσης "αρμονικό" Ιλισσό.
Μελίνα: "Τόκανες που τόκανες το αφιέρωμα. Μην το αφήσεις μισοτελειωμένο. Να το τελειώσεις πρέπει κιόλας."Εγώ: Μα το τελείωσα, της λέω με απορία..... (τι άλλο να κάνω; σκέφτομαι)...Μ: "Έχουμε την ηθική υποχρέωση -για ανθρωπιστικούς λόγους- να απαλλάξουμε τον Έλγιν από το τεράστιο βάρος της διαπόμπευσης του, πια. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να κουβαλάει στις πλάτες του τα ελληνικά Μάρμαρα ! Ας μην μνημονεύουμε την αήθη πράξη του.
 |
ο Φειδίας δείχνει τη ζωοφόρο του Παρθενώνα
Πίνακας του Λώρενς Άλμα-Ταντέμα 1868
|
Δεν ήταν κάποιος από τους βοηθούς του μεγάλου Έλληνα γλύπτη.....
Ας ήταν έστω και η σμίλη στο χέρι του Φειδία...
| Η απαχθείσα Καρυάτιδα. Βρετανικό μουσείο. |
Άντε, ένας από τους κορμούς που πάνω του κύλησε κάποιο μαρμάρινο 'γκωνάρι....
Πώς λοιπόν προστέθηκε τ' όνομά του;
Πως προστέθηκε το όνομα αυτού που πριόνισε, που λέρωσε, που δεν σεβάστηκε...;
Γι αυτό άκουσέ με προσεκτικά, σε καθιστώ υπεύθυνη να παραγγείλεις εκ μέρους μου:
Το ότι εκλάπησαν, φυγαδεύτηκαν και βρίσκονται αιχμαλωτισμένα μακριά από τον τόπο τους, μακριά από τον ήλιο και τη θάλασσα της Μεσογείου, είναι άκομψο και βάρβαρο για πολιτισμένες κοινωνίες.
Το λιγότερο που μπορούν να κάνουν αυτοί που προκάλεσαν πόνο και καταστροφή είναι να τους αποδώσουν τις ταυτότητες τους, τις πραγματικές, τα ονόματα και τα ΕΠΩΝΥΜΑ τους, μέχρι να επιστρέψουν στη πατρίδα...
Άλλωστε αυτά τα ελληνικά έργα τέχνης, τους έχουν προσφέρει τόσα.. Και ακόμα, τους προσφέρουν. Η προσφορά τους ανεκτίμητη προς την αγγλική κοινωνία.
Για το καλό τους λοιπόν ας πάψουν να αποκαλούν τα γλυπτά της Ακρόπολης, -αλλά και ότι άλλο έκλεψαν-, Ελγίνεια. Τα γλυπτά είναι Έργα Τέχνης διαφόρων καλλιτεχνών. Και αφού η γνώση τους είναι ελλιπής, ας ενημερωθούν πρώτα...
Πώς λοιπόν προστέθηκε τ' όνομά του;
Πως προστέθηκε το όνομα αυτού που πριόνισε, που λέρωσε, που δεν σεβάστηκε...;
Γι αυτό άκουσέ με προσεκτικά, σε καθιστώ υπεύθυνη να παραγγείλεις εκ μέρους μου:
Το ότι εκλάπησαν, φυγαδεύτηκαν και βρίσκονται αιχμαλωτισμένα μακριά από τον τόπο τους, μακριά από τον ήλιο και τη θάλασσα της Μεσογείου, είναι άκομψο και βάρβαρο για πολιτισμένες κοινωνίες.
Το λιγότερο που μπορούν να κάνουν αυτοί που προκάλεσαν πόνο και καταστροφή είναι να τους αποδώσουν τις ταυτότητες τους, τις πραγματικές, τα ονόματα και τα ΕΠΩΝΥΜΑ τους, μέχρι να επιστρέψουν στη πατρίδα...
Άλλωστε αυτά τα ελληνικά έργα τέχνης, τους έχουν προσφέρει τόσα.. Και ακόμα, τους προσφέρουν. Η προσφορά τους ανεκτίμητη προς την αγγλική κοινωνία.
Για το καλό τους λοιπόν ας πάψουν να αποκαλούν τα γλυπτά της Ακρόπολης, -αλλά και ότι άλλο έκλεψαν-, Ελγίνεια. Τα γλυπτά είναι Έργα Τέχνης διαφόρων καλλιτεχνών. Και αφού η γνώση τους είναι ελλιπής, ας ενημερωθούν πρώτα...
Μέχρι να γυρίσουν τα ελληνικά μάρμαρα της θεάς Αθηνάς, καμιά απ' τις δυό μας δεν πρέπει να 'χει ησυχία..."
Είχα μείνει ακίνητη στο παγκάκι τόση ώρα.. Άρχισα να "γυρίζω" στο μυαλό μου τα λόγια της Μελίνας... Δίκιο δεν έχει ;
Μήπως δεν είναι αλήθεια, το ότι εκλάπησαν, φυγαδεύτηκαν και βρίσκονται αιχμαλωτισμένα μακριά από τον τόπο τους, μακριά από τον ήλιο και τη θάλασσα της Μεσογείου, είναι άκομψο και βάρβαρο για πολιτισμένες κοινωνίες.
Έστω και αργά οι οικοδεσπότες έχουν την ευκαιρία να δείξουν: Τον σεβασμό τους προς την βεβηλωμένη ιερότητα.
Την ευγνωμοσύνη προς τους "ξένους" για την προσφορά των, στην πατρίδα τους. Αποδεικνύοντας τον πολιτισμό τους, την μεγαλοσύνη και την ευγενή τους καταγωγή, που είναι σίγουρο ότι έχουν.
Δίνουμε μάχες για την αποκλειστικότητα της ονομασίας της φέτας. Δεν μπορούμε να απαιτήσουμε επίσημα να τα προσφωνούν με τα "δικά" τους ονόματα; Και όχι με αυτό του διασημότερου ληστή;
Το "Elgin marbles" σαν ετικέτα κάτω από τις φωτογραφίες των ελληνικών έργων τέχνης στο διαδίκτυο είναι τουλάχιστον απαράδεκτο.
Είχα μείνει ακίνητη στο παγκάκι τόση ώρα.. Άρχισα να "γυρίζω" στο μυαλό μου τα λόγια της Μελίνας... Δίκιο δεν έχει ;
Μήπως δεν είναι αλήθεια, το ότι εκλάπησαν, φυγαδεύτηκαν και βρίσκονται αιχμαλωτισμένα μακριά από τον τόπο τους, μακριά από τον ήλιο και τη θάλασσα της Μεσογείου, είναι άκομψο και βάρβαρο για πολιτισμένες κοινωνίες.
Την ευγνωμοσύνη προς τους "ξένους" για την προσφορά των, στην πατρίδα τους. Αποδεικνύοντας τον πολιτισμό τους, την μεγαλοσύνη και την ευγενή τους καταγωγή, που είναι σίγουρο ότι έχουν.
Δίνουμε μάχες για την αποκλειστικότητα της ονομασίας της φέτας. Δεν μπορούμε να απαιτήσουμε επίσημα να τα προσφωνούν με τα "δικά" τους ονόματα; Και όχι με αυτό του διασημότερου ληστή;Σημειώσεις
* Φάιφ: Περιφέρεια της ανατολικής Σκοτίας
* Γουλιέλμος: Δούκας της Νορμανδίας στη Γαλλία 1035-1087, ίδρυσε την πρώτη
νορμανδική δυναστεία της Αγγλίας.
* Αλάριχος: Ηγέτης των Βησιγότθων [395-410]
*Καϊμακάμης: Προϊστάμενος διοικητικής υπηρεσίας.
*Βοεβόδας: Σλαβική λέξη, που σημαίνει τον ανώτερο στρατιωτικό και κατ' επέκταση
τον πολιτικό διοικητή. Στην Αθήνα ήταν ο φορέας της ανώτερης οθωμανικής
εξουσίας και διοριζόταν από τον κισλάρ αγασή (τον αρχιευνούχο). 'Εφερε επίσης
τους τίτλους του σούμπαση και του ζαμπίτ: συνέλεγε δηλαδή φόρους και
επιστατούσε για την τήρηση της τάξης στην περιοχή του.
*Δισδάρης: Αλλιώς, αγάς του κάστρου, ο ανώτατος Τούρκος στρατιωτικός διοικητής.
*Βοεβόδας: Σλαβική λέξη, που σημαίνει τον ανώτερο στρατιωτικό και κατ' επέκταση
τον πολιτικό διοικητή. Στην Αθήνα ήταν ο φορέας της ανώτερης οθωμανικής
εξουσίας και διοριζόταν από τον κισλάρ αγασή (τον αρχιευνούχο). 'Εφερε επίσης
τους τίτλους του σούμπαση και του ζαμπίτ: συνέλεγε δηλαδή φόρους και
επιστατούσε για την τήρηση της τάξης στην περιοχή του.
*Δισδάρης: Αλλιώς, αγάς του κάστρου, ο ανώτατος Τούρκος στρατιωτικός διοικητής.
Διοριζόταν από τον καπουδάν πασά και είχε στις διαταγές του τους μισθοφόρους
στρατιώτες του Κάστρου, τους νεφερλί ή καστρινούς, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι
με τις οικογένειές τους μέσα στην Ακρόπολη της Αθήνας.
στρατιώτες του Κάστρου, τους νεφερλί ή καστρινούς, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι
με τις οικογένειές τους μέσα στην Ακρόπολη της Αθήνας.
* Λουίς Φρανσουά Σεμπαστιάν Φωβέλ, Γάλλος πρόξενος στην Αθήνα το 1797, ζωγράφος, αρχαιολόγος και ολίγον .....αρχαικάπηλος.
*Δισδάρης: Αγάς του κάστρου, ο ανώτατος Τούρκος στρατιωτικός διοικητής.
Διοριζόταν από τον καπουδάν πασά και είχε στις διαταγές του τους μισθοφόρους στρατιώτες
του Κάστρου, τους νεφερλί ή καστρινούς, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι με τις οικογένειές τους
Διοριζόταν από τον καπουδάν πασά και είχε στις διαταγές του τους μισθοφόρους στρατιώτες
του Κάστρου, τους νεφερλί ή καστρινούς, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι με τις οικογένειές τους
μέσα στην Ακρόπολη της Αθήνας.
* Τζοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι: Ζωγράφος της Αυλής του βασιλιά της Νάπολης και
επιθεωρητής όλων των καλλιτεχνών που προσέλαβε ο λόρδος Έλγιν στην Αθήνα.
επιθεωρητής όλων των καλλιτεχνών που προσέλαβε ο λόρδος Έλγιν στην Αθήνα.
* Τρίγλυφο: διακοσμητικό στοιχείο στο διάζωμα αρχιτεκτονήματος δωρικού ρυθμού, που
αποτελείται από τρεις κάθετες γλυφές, οι οποίες εξέχουν. Γλυφή: η λάξευση σκληρής ύλης για τη δημιουργία γλυπτής παράστασης.
* Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ: Άγγλος ορυκτολόγος, ταξιδιώτης και συγγραφέας.
*Βοεβόδας: Σλαβική λέξη, που σημαίνει τον ανώτερο στρατιωτικό και κατ' επέκταση τον
πολιτικό διοικητή. Στην Αθήνα ήταν ο φορέας της ανώτερης οθωμανικής εξουσίας και
διοριζόταν από τον κισλάρ αγασή (τον αρχιευνούχο). 'Εφερε επίσης τους τίτλους του
σούμπαση και του ζαμπίτ: συνέλεγε δηλαδή φόρους και επιστατούσε για την τήρηση της
τάξης στην περιοχή του.
πολιτικό διοικητή. Στην Αθήνα ήταν ο φορέας της ανώτερης οθωμανικής εξουσίας και
διοριζόταν από τον κισλάρ αγασή (τον αρχιευνούχο). 'Εφερε επίσης τους τίτλους του
σούμπαση και του ζαμπίτ: συνέλεγε δηλαδή φόρους και επιστατούσε για την τήρηση της
τάξης στην περιοχή του.
* Το μνημείο του Θράσυλλου: Είχε χρηματοδοτηθεί από τον χορηγό Θράσυλλο μετά
τη νίκη του χορού του το 320/319 π.Χ.
τη νίκη του χορού του το 320/319 π.Χ.
* Το άγαλμα της Δήμητρας: Σήμερα σε μια γωνιά του Μουσείου Φιτσγουίλιαμ στο Κέμμπριτζ.
* Κόμης ντε Σουαζέλ Γκουφιέ: Γάλλος συλλέκτης και αρχαιοδίφης.
* Φίλιπ Χαντ: Ιερέας της πρεσβείας.
* Έπαυλη του Ηρώδου Αττικού: Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Αρκαδίας είναι η στην Εύα Δολιανών Κυνουρίας, στην περιοχή της μονής Λουκούς όπου κατά την
αρχαιότητα βρισκόταν.
* Βουστροφηδόν: τρόπος γραφής σε αρχαίες ελληνικές επιγραφές.
Από τα αριστερά προς τα δεξιά στην πρώτη σειρά του κειμένου, από τα δεξιά προς τα
αριστερά στη δεύτερη κ.ο.κ. Οι νόμοι του Σόλωνα ήταν γραμμένοι με αυτόν το τρόπο.
* 'Αραντελ, Σάντουϊτς, Γουέρτλι: Αρχαίες αγγλικές οικογένειες από ιστορικές περιοχές,
που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Βρετανίας.
Από τα αριστερά προς τα δεξιά στην πρώτη σειρά του κειμένου, από τα δεξιά προς τα
αριστερά στη δεύτερη κ.ο.κ. Οι νόμοι του Σόλωνα ήταν γραμμένοι με αυτόν το τρόπο.
* 'Αραντελ, Σάντουϊτς, Γουέρτλι: Αρχαίες αγγλικές οικογένειες από ιστορικές περιοχές,
που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Βρετανίας.
* Αντόνιο Κανόβα (1757-1822), ο πιο γνωστός γλύπτης της Ευρώπης, απόστολος
του νεοκλασικισμού.
του νεοκλασικισμού.
* Φλώρα Φαρνέζε: Συλλογή έργων τέχνης που βρισκόταν στο μέγαρο Φαρνέζε
της Ρώμης και σήμερα έχει μεταφερθεί στο μουσείο της Νάπολης.
της Ρώμης και σήμερα έχει μεταφερθεί στο μουσείο της Νάπολης.
* Θριγκός: Το τμήμα κτιρίου που στηρίζετα στους κίονες και αποτελείται από το επιστύλιο,
τη ζωφόρο και το γείσο.
τη ζωφόρο και το γείσο.
* Ζω(ο)φόρος: Συνεχής εικονιστική παράσταση σε επιμήκη ζώνη. όπως στη ζωφόρο
του Παρθενώνα η παράσταση της πομπής των Παναθηναίων.
του Παρθενώνα η παράσταση της πομπής των Παναθηναίων.
* Τύμπανα: Η τριγωνική επιφάνεια αετώματος.
* ναός του Θησέα: Προφανώς εννοεί τον ναό του Ηφαίστου που είναι ευρύτερα γνωστός
με την ονομασία Θησείο.
με την ονομασία Θησείο.
* Απτερος Νίκη: Πριν από την είσοδο στα Προπύλαια, δεξιά, πάνω σε προμαχώνα
υψώνεται ο μικρός ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης ο οποίος κτίσθηκε γύρω στο 425π.Χ.,
ίσως από τον αρχιτέκτονα Καλλικράτη.
Αργότερα ήταν γνωστός ως ναός της Απτέρου Νίκης και την αιτία μας την αναφέρει
ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας το λατρευτικό αυτό άγαλμα δεν είχε φτερά διότι
απεικόνιζε την θεά Αθηνά που έδινε την νίκη και όχι τη Νίκη η οποία παριστάνεται
πάντοτε φτερωτή. Το λατρευτικό άγαλμα της θεάς δεν σώθηκε.
Ήταν ένα ξόανο που κρατούσε σύμφωνα με τον περιηγητή Ηλιόδωρο (2ος αιώνας π.Χ.)
στο δεξί χέρι ένα ρόδι (σύμβολο της ειρήνης) και στο αριστερό ένα κράνος (σύμβολο του
πολέμου).
* Αντωνίνοι: Δυναστεία επτά Ρωμαίων αυτοκρατόρων που κυβέρνησαν τη Ρώμη
από το 96 μέχρι το 192 μ .Χ.
* Καρυές: Αρχαία περιοχή της Λακωνίας οπού λατρευόταν η Αρτεμις, προς τιμήν
της οποίας γίνονταν εορτές με την ονομασία Καρυάτεια.
* 'Αγλαυρος: Αδελφή της 'Ερσης και της Πανδρόσου. Η δεύτερη, πιστή στην υπόσχεση
που είχε δώσει στην Αθηνά να μην κατασκοπεύει τον Εριχθόνιο, ήταν η μόνη από τις τρεις
που δεν είχε τη μοιραία περιέργεια να ανοίξει το καλάθι το οποίο τους είχε δοθεί για φύλαξη.
'Ηταν κόρες του Κέκροπα, βασιλιά της Αθήνας.
* Πελασγική κατασκευή: Η προέλευση των Πελασγών χάνεται στην αρχαιότητα.
Είναι οι άνθρωποι που δημιούργησαν τη θεολογία των Ελλήνων και σχολήθηκαν με
την κατασκευή του αρχαιότερου τμήματος των οχυρώσεων της Ακρόπολης.
* Κεκρόπια κατασκευή: Κεκροπία ήταν το αρχικό όνομα της Αθήνας, από τον ιδρυτή της,
τον βασιλιά Κέκροπα.
* Λέαινα: Αθηναία εταίρα, ερωμένη του Αρμοδίου. Προς τιμή της οι Αθηναίοι αφιέρωσαν
μια χάλκινη λέαινα στην Ακρόπολη, έργο του Αμφικράτους.
* Βακχιάδες: Αριστοκρατικό γένος της Αθήνας. Οι άρχοντές του Πιστοκράτης και
Απολλόδωρος αφιέρωσαν ένα μνημείο προς τιμή του Διόνυσου.
* Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ: Το απόσπασμα προέρχεται από το δεύτερο
Άσμα και αναφέρεται στην επίσκεψή του στην Ελλάδα. Η σύγκριση ανάμεσα στην ένδοξη
αρχαιότητα και στον υπόδουλο ελληνισμό προκαλεί στον ποιητή συναισθήματα νοσταλγίας,
λύπης και οργής.
* Άρπυιες: Φτερωτά κακοποιά πνεύματα που συνδέονται με τον θάνατο, στη Μυθολογία.
* Έντουαρντ Μτάνιελ Κλαρκ: (1769-1822), Άγγλος ορυκτολόγος, ταξιδιώτης και
συγγραφέας.
* Η κατάρα της Αθηνάς: Απόσπασμα, υπάρχουν διάφορες επώνυμες μεταφράσεις
από το αγγλικό κείμενο στο διαδίκτυο.
* Τ' όνομα του: Τα ονόματα του Έλγιν και της Μαίρης Έλγιν χαράκτηκαν από τους ίδιους
βαθιά και καθαρά στη μέση ενός κίονα του Παρθενώνα, σε ένα σημείο που είχε κρατήσει
ειδικά γι αυτό τον σκοπό ο Χαντ. Τό όνομα του Έλγιν σβήστηκε σύντομα, της Μαίρης Έλγιν
όμως φαινόταν καθαρά μέχρι το 1826.
* Ηρόστρατος: Προκειμένου να μείνει το όνομα του στην ιστορία, όπως είχε δηλώσει,
πυρπόλησε το 356 π.Χ. το περίφημο Ναό της Αρτέμιδας στη Έφεσο.
Οι Εφέσιοι τον συνέλαβαν και τον θανάτωσαν. Απαγόρευσαν δε την μνεία του, η οποία
όμως διατηρήθηκε στηλιτεύοντας πάντα την ανόσια πράξη
Ουτοπία
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.