Ραφαήλ, Συνύπαρξη της Επιστήμης και της Φιλοσοφίας...

    Το ουμανιστικό πνεύμα της Αναγεννήσεως συγκεντρώνεται  σε θεματογραφική και καλλιτεχνική λαμπρότητα στην περίφημη  Σχολή των Αθηνών που ζωγράφισε ο Ραφαήλ Σάντσιο στα παπικά διαμερίσματα του Ιουλίου Β', στην  Αίθουσα Βατικανού 1509-1511

Η Σχολή των Αθηνών  

Συνύπαρξη της Επιστήμης και 

της Φιλοσοφίας με τη Θρησκεία

       Η τοιχογραφία του Ραφαήλ “Η Σχολή των Αθηνών” θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα των Μουσείων του Βατικανού χάρη στη σημασία της, το τέλειο καλλιτεχνικό ύφος, τις αλληγορίες και την ιστορία της
   Η Stanzadella Segnatura, που βρίσκεται στα Μουσεία του Βατικανού, είναι το δωμάτιο που προοριζόταν για βιβλιοθήκη του Πάπα Ιουλίου Β’. Τελικά όμως, έγινε η αίθουσα υπογραφής συνθηκών, στην οποία λάμβαναν χώρα και διάφορες άλλες νομικές διαδικασίες. Όλες οι τοιχογραφίες που στολίζουν την αίθουσα είναι σχεδιασμένες από το Ραφαήλ. 

   Μια από αυτές είναι και «Η Σχολή των Αθηνών» που συμβολίζει επιτυχώς ένα από τα τέσσερα ιδανικά της αίθουσας, τη Φιλοσοφία. Η τοιχογραφία ξεκίνησε το 1508 και ολοκληρώθηκε το 1511 και θεωρείται δικαιολογημένα ένα από τα αριστουργήματα των Μουσείων του Βατικανού χάρη στη σημασία της, το τέλειο καλλιτεχνικό ύφος, τις αλληγορίες και την ιστορία της.

   Η σκηνή που απεικονίζεται στην τοιχογραφία λαμβάνει χώρα σε ένα μεγάλο κτίριο με τρεις καμάρες, κεντρικά στο φόντο που καταφέρνουν να δώσουν μια ιδιαίτερη αίσθηση βάθους στον επίπεδο τοίχο. Το σημείο εκμηδενίσεως βρίσκεται ανάμεσα στις δύο κεντρικές φιγούρες, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, και ευθύνεται και αυτό για το βάθος που αποκτά η τοιχογραφία. 

   Το έργο αυτό βρίσκεται σε τέλεια πραγματικά τέλεια συμμετρία με φιγούρες γύρω από τον Πλάτωνα, που δείχνει προς τα πάνω με το δείκτη του, και τον Αριστοτέλη, του οποίου η παλάμη κοιτά προς τα κάτω, καθώς επίσης και με την απεικόνιση δύο αγαλμάτων που είναι τοποθετημένα και στις δύο πλευρές του ευρύχωρου κτιρίου. Τα σκαλιά, σε συνδυασμό με τον ουρανό, οι ψεύτικες καμάρες και η αληθινή συμβάλλουν στη δημιουργία της ψευδαίσθησης της αντίληψης του χώρου. 

   Όλα μοιάζουν σαν να είναι φτιαγμένα από μάρμαρο, όλα είναι φίνα, ντελικάτα και χρωματιστά. 

   Κάποιοι από αυτούς που απεικονίζονται στην τοιχογραφία απλά στέκονται κάτω από την πρώτη καμάρα, άλλοι κινούνται γρήγορα, κάποιοι άλλοι κάθονται στα σκαλιά στις γωνίες δεξιά κι αριστερά, οι περισσότεροι συζητούν εκτός από κάποιους που είναι απασχολημένοι διαβάζοντας, γράφοντας ή απλά σκέφτονται, όπως για παράδειγμα ο πιο αρρενωπός από τους άλλους Ηράκλειτος, με σκούρα ρούχα, στηριζόμενος σε έναν μαρμάρινο κύβο, ή ο Διογένης, με το γαλάζιο μανδύα, που μοιάζει αποκομμένος από τους υπόλοιπους

      Η δομή, και σε αυτήν την περίπτωση, παίζει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. 

   Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, δύο από τους πιο φημισμένους φιλόσοφους όλων των εποχών είναι τοποθετημένοι στο κέντρο της τοιχογραφίας, όχι μόνο για να δείξουν το σημείο εκμηδενίσεως και να δώσουν βάθος, αλλά κυρίως για να δώσουν μια αίσθηση συνέχειας στην ιδέα της φιλοσοφίας. 

Ο Πλάτων δείχνει προς τα άνω, εκεί που
βρίσκονται ή ιδανική πολιτεία και ο κόσμος 
των ιδεών, ενώ ο Αριστοτέλης τριάντα χρόνια 
νεώτερος, του απλώνει το χέρι με τη παλάμη 
προς τα κάτω... προσγειώνοντας στον υλικό 
κόσμο, τον άκρατο ιδεαλισμό του δασκάλου

   Ο ουρανός και το γεγονός ότι δε φαίνεται ολόκληρο το κτίριο επίσης συμβάλλουν σε αυτό σημειώνοντας ότι υπάρχουν αμέτρητα ακόμα πράγματα που πρέπει να εξηγηθούν και να ανακαλυφθούν. Οι χειρονομίες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη έχουν κι αυτές μεγαλύτερη σημασία.

   Ο Πλάτωνας δείχνει τη σημασία των ιδεών και του πνεύματος και ο Αριστοτέλης υποδεικνύει τη σύνδεση της γης με την επιστημονική, φυσική και πολιτική γνώση.

   Στην τοιχογραφία φαίνονται φιλόσοφοι, καλλιτέχνες 

και μαθηματικοί. 

   Οι φιλόσοφοι στέκονται και είναι πολύ κινητικοί, οι καλλιτέχνες βρίσκονται κυρίως στο μεσαίο επίπεδο, όπως ο Ραφαήλ, που κοιτάει το θεατή, σχεδόν στο τέρμα της δεξιάς πλευράς της τοιχογραφίας ανάμεσα στον Ζωροάστρη και τον Timoteo Viti, ενώ οι μαθηματικοί κάθονται στις γωνίες και δουλεύουν όπως ο Πυθαγόρας, που είναι η δεύτερη φιγούρα από κάτω αριστερά, ή ο Ευκλείδης, στα δεξιά με το διαβήτη. 

Δεξιά, δίπλα στον Ευκλείδη στέκονται κατά μέτωπο δύο άτομα, ο γενειοφόρος με το πρόσωπο στραμμένο στο θεατή είναι ο Πέρσης φιλόσοφος και θρησκευτικός ηγέτης  Ζωροάστρης (Ζαρατούστρα), 

ο οποίος κρατάει μία γαλάζια ουράνια σφαίρα, προφανώς λόγω της σχέσης του με αστρολογικές δοξασίες κτλ. 

   Με την πλάτη γυρισμένη στο θεατή είναι ο Αλεξανδρινός αστρονόμος και γεωγράφος Πτολεμαίος, τον οποίο για πολλούς αιώνες παρίσταναν οι καλλιτέχνες, όπως εδώ ο Ραφαήλ, με βασιλικό στέμμα, γιατί τον θεωρούσαν συγγενή των βασιλιάδων του αιγυπτιακού ελληνιστικού κράτους. 

   Δεξιά, δίπλα από τον Πτολεμαίο φαίνεται ο ίδιος ο Ραφαήλ Σάντσιο να κοιτάει τον παρατηρητή του πίνακα, ενώ δίπλα του στέκεται ο συνάδελφός του Sodoma, ο οποίος είχε κάνει καλλιτεχνικές προεργασίες στο ίδιο κτήριο που ολοκλήρωσε τελικά ο Σάντσιο.

Παρόλο που ο Διογένης ήταν φιλόσοφος στην τοιχογραφία είναι καθιστός, όμως είναι απορροφημένος να διαβάζει. 

   Στην τοιχογραφία, απεικονίζονται πρόσωπα της αρχαιότητας καθώς επίσης και της Αναγέννησης.   

   Παρόλο που η ευδιάκριτη ταυτότητα πολλών από αυτών ‘‘ξεχωρίζει’’ τους δύο κόσμους, ο τρόπος που αλληλεπιδρούν είναι τέλειος και συμβολικός, παντρεύοντας τις δύο εποχές και αναδεικνύοντας την ανάπτυξη της φιλοσοφίας. 

Τα χρώματα που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι χαρούμενα και φωτεινά, τελειοποιώντας την αίσθηση αρμονίας της τοιχογραφίας στη συνύπαρξη όλων αυτών των προσωπικοτήτων. 

   Στο πάνω μέρος της τοιχογραφίας, τα χρώματα μαλακώνουν και είναι σαν η όλη ιδέα της φιλοσοφίας να εκτίθεται στον ουρανό.

   Ο Πάπας Ιούλιος Β’ ζήτησε από το Ραφαήλ να δημιουργήσει τη «Σχολή των Αθηνών» επειδή τον εκτιμούσε και τον εμπιστευόταν ιδιαίτερα.

   Αρχικά, η αίθουσα στην οποία βρίσκεται η τοιχογραφία, επρόκειτο να γίνει η προσωπική βιβλιοθήκη του Πάπα κι έτσι ο Ραφαήλ έπρεπε να δείξει μέσα από τοιχογραφίες οποιαδήποτε πνευματική ιδέα είχε σημασία για εκείνον και τον σκεπτόμενο κόσμο της εποχής. 

   Το αποτέλεσμα ήταν να αναδείξει μέσα από αλληγορίες τέσσερις αξίες: πίστη, δικαιοσύνη, ποίηση (ως δημιουργικότητα) και φιλοσοφία. Μέσα από τη «Σχολή των Αθηνών» κατάφερε να προβάλλει τη σημασία της φιλοσοφίας και τον τρόπο με τον οποίο διασχίζει τους αιώνες και προχωράει στο μέλλον, ειδικότερα μέσα από την έμπνευση που δίνουν οι αρχαίοι στους σημαντικότερους επιστήμονες, φιλόσοφους και καλλιτέχνες της Αναγέννησης μέσα σε ένα συνδυασμό των δύο κόσμων σε ένα Αναγεννησιακό περιβάλλον. 

   Ο Ραφαήλ, με το δικό του τρόπο, αναμειγνύει τα χαρακτηριστικά των δύο πιο υποσχόμενων εποχών, την Κλασσική εποχή και την Αναγέννηση.

Το μήνυμα του, γιατί σίγουρα προωθεί ένα μήνυμα, κάνοντας αυτήν την τοιχογραφία στο Βατικανό είναι ότι η πίστη δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να περιορίσει τη γνώση και την έρευνα που προκύπτουν από τη φιλοσοφία και τα μαθηματικά μα και από την τέχνη. Η Σχολή των Αθηνών, σε σχέση με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται, το Βατικανό υποδεικνύει τον πιο ιδανικό τρόπο με τον οποίο μπορεί να συνυπάρξει η πίστη με την επιστήμη.

________________________________

πηγή

Η κρυφή γεωμετρία του πίνακα 

       Όλα ξεκίνησαν από την εισηγηση του θεατρικού συγγραφέα, σκηνοθέτη και μαθηματικού Απόστολου Δοξιάδη στο Τρίτο Μεσογειακό Συνέδριο Μαθηματικής Εκπαίδευσης στην Αθήνα, τον Ιανουάριο του 2003. 

   Εκεί, ο Δοξιάδης είπε ότι στον παραπάνω πίνακα του Ραφαέλ, "Η Σχολή των Αθηνών", οι κεφαλές του Πυθαγόρα, του Ευκλείδη και του Πλάτωνα, σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο. Γνωρίζοντας την τεράστια επιρροή της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στην αναγεννησιακή τέχνη καθώς και το γεγονός ότι οι μεγάλοι αυτοί ζωγράφοι όχι μόνο σημείωναν στον καμβά τους αλλά και ότι "έπαιζαν" με διάφορους συμβολισμούς, άρχισα να "σκάβω" τον πίνακα, προσπαθώντας να ανακαλύψω κι άλλες μυστικές, κρυφές σχέσεις πίσω από τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Το αποτέλεσμα με άφησε άφωνο! Όλος ο πίνακας είναι ένας περίτεχνος γεωμετρικός καμβάς που αποτελείται από...

...σχήματα που υπακούν στη "χρυσή αναλογία" του αριθμού Φ, δηλαδή του αριθμού 1,1618... Κάπως έτσι (αριστερά) πρέπει να ήταν η αρχική μορφή του έργου του Ραφαέλο. 

   Έτσι αντιλήφθηκε και "μοντελοποίησε" τη σχέση ανάμεσα στις Επιστήμες της Αρχαίας Ελλάδας και ακριβώς επάνω στη γεωμετρική αυτή βάση άρχισε να ζωγραφίζει τις μορφές του. "Η Σχολή των Αθηνών", ήταν στην αρχαία Αθήνα κάτι σαν ένα σημερινό Φροντιστήριο και ανήκε στον Πλάτωνα. 

   Λέγεται μάλιστα ότι στην είσοδό του υπήρχε επιγραφή που έγραφε: "Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω", δηλαδή, "Δεν μπαίνει κανείς που δεν ξέρει γεωμετρία (μαθηματικά)". 

   Τί έκανε ο Ραφαέλο; Μα έκανε πράξη ακριβώς το παραπάνω ρητό. Ακόμα και εμείς, οι σύγχρονοι παρατηρητές αυτού του αριστουργήματος, πότε άραγε "μπήκαμε" πραγματικά στον πίνακα; 

   Πότε "μπήκαμε" στη Σχολή των Αθηνών; Μα φυσικά, μόλις (ανά)-γνωρίσαμε τη κρυφή γεωμετρία του Ραφαέλο. Μόνο τότε αποκτήσαμε ουσιαστική πρόσβαση στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα καθώς οι κρυφοί αυτοί συμβολισμοί αποτελούν προφανώς συστατικό, δομικό στοιχείο, έστω πρωτογενές, των εκφραστικών προθέσεων του ζωγράφου. Μέχρι πρότινος, θαυμάζαμε το "υπέροχο μπλε" του Ραφαέλ, κτλ. 

   Η ανακάλυψη της κρυφής γεωμετρίας, δημιουργεί νέο πεδίο αναγνώσεων.

πηγή

Εικονιζόμενοι:

Μία λίστα με υποθετικά ονόματα που απεικονίζονται 
είναι η εξής

1: Ζήνων ο Κιτιεύς 2: Επίκουρος 3: (Φεδερίκος II, Δούκας της Μάντοβα;) 4: Αναξίμανδρος ή Εμπεδοκλής; 5: Αβερρόης 6: Πυθαγόρας7: Αλκιβιάδης ή ο Αλέξανδρος ο Μέγας; 8: Αντισθένης ή ο Ξενοφών; 9: Υπατία 10: Αισχίνης ή ο Ξενοφών; 11: Παρμενίδης; 12: Σωκράτης13: Ηράκλειτος 14: Πλάτων 15: Αριστοτέλης 16: Διογένης της Σινώπης 17: Πλωτίνος 18: Ευκλείδης ή ο Αρχιμήδης 19: Ζωροάστρης20: Κλαύδιος Πτολεμαίος; R: Απελλής 21: Πρωτογένη
____________________________________________________________

   * Το δωμάτιο "Stanza della Segnatura" ήταν ο χώρος μελέτης της βιβλιοθήκης του Πάπα Ιουλίου του δευτέρου. Οι τοιχογραφίες του Ραφαήλ συνδυάζουν με αρμονία το πνεύμα της Ελληνικής αρχαιότητας με τον Χριστιανισμό, και σαν καθρέπτης αντικατοπτρίζουν το πλούσιο περιεχόμενο της βιβλιοθήκης του Πάπα. 

   Οι τοιχογραφίες του καταπιάνονται με τα θέματα της θεολογίας, της φιλοσοφίας, της σοφίας, το δίκαιο και της ποιητικής τέχνης. 

   Το θέμα (theme) που απέδωσε ο Ραφαήλ στο δωμάτιο μαρτυρεί την αντίληψη των Ανθρωπιστών της Αναγέννησης περί συμβατότητας και πνευματικής αρμονίας μεταξύ της χριστιανικής διδασκαλίας και της ελληνικής φιλοσοφίας.  Πίστευαν πως αυτά τα δύο είναι συμβατά

   Το θέμα της σοφίας είναι κατάλληλο για το δωμάτιο αυτό, αφού εδώ υπογράφηκε και σφραγίστηκε η πλειοψηφία των σημαντικότερων Παπικών έγγραφων.

   Ο τίτλος «Η Σχολή των Αθηνών» δεν δόθηκε από τον Ραφαήλ, και το θέμα της τοιχογραφίας είναι στην πραγματικότητα «η Φιλοσοφία», ή, τουλάχιστον, «η αρχαία ελληνική φιλοσοφία» αφού πάνω από την τοιχογραφία, ο Ραφαήλ σημείωσε με δύο λέξεις “Causarum Cognitio”, "να γνωρίζεις τις αιτίες", φιλοσοφικό συμπέρασμα μελέτης των έργων του Αριστοτέλη, "Μεταφυσικά", και "Φυσικά"

   Πράγματι, ο Αριστοτέλης φαίνεται να είναι το κεντρικό πρόσωπο στη τοιχογραφία. Ωστόσο, όλοι οι φιλόσοφοι που απεικονίζονται συμμερίζονται το “Causarum Cognitio”, δηλαδή, δημιούργησαν το έργο τους δίνοντας λύσεις, αφού πρώτα προσπάθησαν να καταλάβουν τις αρχέγονες αιτίες του κάθε προβλήματος που αντιμετώπιζαν κατά το "γνώσης των πρώτων αιτιών". Πολλοί έζησαν πριν από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, και μόλις το ένα τρίτο ήταν Αθηναίοι.

   Το έργο περιλαμβάνει ρωμαϊκά στοιχεία, αλλά συνάμα έχει ένα γενικό ημικυκλικό καθορισμό, έχοντας τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη στο κέντρο, με όλα τα άλλα να περιφέρονται γύρω από αυτούς. Ένα σύστημα που θα μπορούσε κάποιος να υπαινιχθεί πώς παραπέμπει στην Πυθαγόρεια Μονάδα, και πως ο Ραφαήλ ζωγράφισε την τοιχογραφία με ένα αρχαιοελληνικό σύστημα.

   Εικάζεται πως κάθε μεγάλος φιλόσοφος είναι στον πίνακα, αλλά η αναγνώριση όλων τους είναι αδύνατη, για δύο λόγους, αφενός γιατί ο Ραφαήλ δεν άφησε καμία περιγραφή των προσώπων που σχεδίασε, και αφετέρου διότι και ο Ραφαήλ σχεδίασε ορισμένους από τους φιλοσόφους όπως τους φανταζόταν. 

   Ο Ραφαήλ συνδύασε την φαντασία του με τις γνώσεις του και δημιούργησε ένα δικό του σύστημα εικονογραφίας για να ζωγραφίσει τους εικονιζομένους, που είχε μεν διαβάσει γι' αυτούς αλλά που δεν είχε ξαναδεί να απεικονίζονται. 

   Για παράδειγμα, ο Σωκράτης είναι άμεσα αναγνωρίσιμος στο κέντρο της τοιχογραφίας, γιατί γνωρίζουμε σήμερα, όπως και ο Ραφαήλ τότε, ένα πρότυπο της φυσιογνωμίας του, πώς περίπου έμοιαζε ο Σωκράτης, από προτομές του φιλοσόφου ή ανδριάντες, ενώ το πρόσωπο που εικάζεται να είναι ο Επίκουρος απέχει πολύ από τα πρότυπα της φυσιογνωμίας του που συναντούμε σε προτομές.

   Γνωρίζουμε τελεσίδικα πώς στο κέντρο της τοιχογραφίας παριστάνεται ο Πλάτωνας στα αριστερά να δείχνει με το χέρι του προς τον ουρανό και ο Αριστοτέλης διαφωνώντας με το δεξί του χέρι να δείχνει προς την γή. Ο Πλάτων κρατάει το έργο του "Τίμαιος" ενώ ο Αριστοτέλης κρατάει το δικό του έργο "Ηθικά Νικομάχεια". Από εκεί και πέρα​​, διάφοροι μελετητές εκφράζουν διαφορετικές απόψεις ως προς το ποιοι είναι οι εικονιζόμενοι

Utopia