Τήνος, Αρχαίος Τόπος Προσκυνήματος

Τήνος, Τόποι Λατρείας

   Ελάχιστοι από τους προσκυνητές που φτάνουν στην Τήνο θα γνωρίζουν, φαντάζομαι, ότι ο ναός της Μεγαλόχαρης είναι κτισμένος πάνω σε ένα αρχαίο θέατρο του Διόνυσου, αυτού του καλού θεού που διακονούσε με ευλάβεια από την αρχαιότητα, τις χαρές των ανθρώπων.

Το ίδιο ελάχιστοι, φαντάζομαι πάλι πως είναι αυτοί που ξέρουν ότι πολλούς αιώνες πριν από την εύρεση της εικόνας της Παναγίας, η Τήνος ήταν ένας από τους αρχαιότερους τόπους προσκυνήματος στο Αιγαίο εξ αιτίας του Ιερού του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης.

Τα ερείπια εκείνου του αρχαίου Ιερού Προσκυνήματος διασώζονται στον αρχαιολογικό χώρο, που άρχισε να σκάβει το 1902 ο Hubert Demulin.

   Η Τήνος αποτελούσε απαραίτητο σταθμό για τους προσκυνητές της Δήλου, καθώς έπρεπε πρώτα να βουτήξουν και να λουστούν στα εξαγνιστικά λουτρά του ναού του Ποσειδώνα, προκειμένου να περάσουν «καθαροί» στο ιερό νησί του Απόλλωνα.

Ο θεός Ποσειδώνας ήταν ο προστάτης του νησιού. Την λατρεία του τη μετέφεραν πιθανότατα στο νησί οι πρώτοι Ίωνες άποικοι. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ποσειδώνας, που εκτός από θεός της θάλασσας λατρευόταν κι ως θεραπευτής ή «μεγάλος ιατρός», απάλλαξε το νησί από τα φίδια και τα ερπετά που αφθονούσαν και ταλάνιζαν τη ζωή των κατοίκων στέλνοντας ένα σμήνος πελαργών για να τα εξολοθρεύσει. 

Προς τιμήν του χτίστηκε ο ναός, ο μεγαλύτερος και γνωστότερος στην αρχαία εποχή, ερείπια του οποίου, σώζονται έως σήμερα στην περιοχή Κιόνια, περίπου 3 χλμ από τη σημερινή Χώρα, πάνω στη θάλασσα. 

Η Τήνος κατά την αρχαιότητα, περίπου τον 5ο αιώνα π.Χ. αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα, εφάμιλλο με αυτό της Δήλου ενώ πολλοί προσκυνητές προσέρχονταν αναζητώντας θεραπεία, καθώς ο ναός του Ποσειδώνα είχε την ίδια αίγλη με το Ασκληπιείο της Επιδαύρου.

Τον 3ο π.Χ. αιώνα ο ναός ανακατασκευάστηκε και επεκτάθηκε, καθώς καθιερώθηκε και η λατρεία της Αμφιτρίτης, συζύγου του Ποσειδώνα και προστάτιδα της γυναικείας γονιμότητας.

Η φήμη του ναού είχε απλωθεί σ’ όλη την Ελλάδα, τα παράλια της Μικράς Ασίας, την Κάτω Ιταλία και τις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Ωστόσο ο ναός παρακμάζει από τα μέσα του 1ου π.Χ. αιώνα ενώ εγκαταλείπεται εντελώς κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Σήμερα μπορούμε να δούμε τμήματα από τα θεμέλια των δύο ναών, τα λουτρά, τα προπύλαια, το βωμό, τον ξενώνα, βάσεις αγαλμάτων, υδραγωγεία καθώς και μία από τις εξέδρες ενώ ανάμεσα στα ευρήματα, που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη υπάρχουν γλυπτά και διάκοσμα του ναού καθώς κι ένα ηλιακό ρολόι από λευκό μάρμαρο, έργο του Ανδρόνικου του Κυρρήστου, που ανάγεται στο 2ο π.Χ. αιώνας και σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου. Τα Ποσειδώνια ή Ποσίδια, θρησκευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Ποσειδώνα, λάμβαναν χώρα τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο.

Στον αρχαιολογικό χώρο του ναού έχουν γίνει εκτεταμένες εργασίες ανάδειξης του. Τα αρχαία προστατεύονται με διαδρόμους οργανωμένης κίνησης επισκεπτών, ξύλινα γεφυράκια, υπαίθριο χώρο εκδηλώσεων και περιμετρική δενδροφύτευση.

Ανάμεσα στα άλλα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν βρεθεί αργυρές δραχμές και τετράδραχμα του 2ου και του 3ου π.Χ. αιώνα, που απεικονίζουν την κεφαλή του Ποσειδώνα, τρίαινα ή δελφίνι, το κεφάλι του Δία, τον Ποσειδώνα σε θρόνο, κρατώντας τρίαινα με την επιγραφή ΤΗΝΙΩΝ ή τα γραμματα ΤΗ.

Ο ακριβής χρόνος ιδρύσεως του ναού δεν έχει γίνει γνωστός. Από τις ιστορικές πηγές όμως, γνωρίζουμε ότι η λατρεία του Ποσειδώνα κατά την αρχαιότητα ήταν ευρέως διαδεδομένη στο Αιγαίο και ότι η Τήνος υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο, σύγχρονο με εκείνο της Δήλου.

   Η θεραπευτική δόνηση τόσο του Ποσειδώνα για πολλές ασθένειες αλλά και της Αμφιτρίτης ήταν ξακουστή. Συγκεκριμένα η Αμφιτρίτη θεράπευε τις γυναίκες που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά αλλά και σε γενικότερα πλαίσια ήταν η θεά της γονιμότητας. Με άλλα λόγια ο Ποσειδώνας και η Αμφιτρίτη λατρεύονταν στην Τήνο ως θεοί-θεραπευτές!

Γινόταν δηλαδή την αρχαία εποχή ακριβώς ότι γίνεται και σήμερα με την Ναό της Παναγίας στην Τήνο, ο οποίος ναός είναι χτισμένος επάνω στα ερείπια του Ναού και του Θεάτρου του θεού Διονύσου! Σήμερα συρρέει πλήθος κόσμου για να θεραπευτεί από την Παναγία ενώ στην αρχαιότητα γινόταν το ίδιο με τον Ποσειδώνα και την Αμφιτρίτη. Τελικά μόνο τα ονόματα αλλάζουν. Η δόνηση και η ενέργεια παραμένει η ίδια.

Το "Αρχαιοελληνικό Σύστημα" δεν είναι θρησκεία 

Είναι ένα Φιλοσοφικό Σύστημα που 
Καλλιεργεί τον Νου

Τα «ειδωλολατρικά αγάλματα» αντικαταστάθηκαν με «τις θαυματουργές εικόνες». 

Από ύλη φτιαγμένα και τα μεν, από ύλη φτιαγμένες και οι δε. Ας αρχίσουμε λοιπόν να παίρνουμε τα πράγματα με το όνομά τους. Αυτό σημαίνει γείωση και παύση του εθελοτυφλωτισμού.

   Ένα σημαντικό σημείο είναι ότι παρόλο που το προγενέστερο σύστημα ονομάστηκε «θρησκεία», για να συνταιριάζει με το μεταγενέστερο και να μπορεί το μεταγενέστερο να αποδοκιμάσει και να ανταγωνιστεί «επί ίσοις όροις», εντούτοις το προγενέστερο σύστημα, και συγκεκριμένα το Αρχαιοελληνικό σύστημα δεν είναι θρησκεία παρά ένα φιλοσοφικό σύστημα που καλλιεργεί τον Νου, εξυψώνει και απελευθερώνει το ανθρώπινο Πνεύμα, και μεταμορφώνει τον ά-νθρωπο (με άλφα μικρό) σε ΄Α-νθρωπο με Άλφα κεφαλαίο.

Εάν ρίξουμε μία ματιά στο γράμμα ΑΛ – ΦΑ έχουμε το ΑΛ = Πνευματικό Ολύμπιο Πεμπτοδιάστατο  Φως και την λέξη ΦΑ , τα δύο πρώτα γράμματα του ΦΑΟΣ  (Αρχαιοελληνική Λέξη που σημαίνει ΦΩΣ).   

Χρησιμοποιούνται τα δύο πρώτα γράμματα ΦΑ, διότι εναρμονίζονται με την μουσική νότα ΦΑ, του μεγάλου μουσικού Ορφέα – 4η χορδή της εννεάχορδης λύρας του (Ορφικά Μυστήρια)  η οποία νότα ΦΑ εναρμονίζει τα σώματα με το Ολύμπιο Φως και κατ’ επέκταση με την Πυθαγόρεια Αρμονία των Κοσμικών Αριθμών. Για αυτή την επέκταση ο Ορφέας πρόσθεσε τις άλλες δύο χορδές στην επτάχορδη Λύρα του Απόλλωνα.

Το Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης εντάχθηκε στο τετράγωνο των Κιονίων (4 χιλιόμετρα από την πόλη της Τήνου) γύρω στον 4ο π.χ. αιώνα επί εποχής Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Και πριν όμως από την ανέγερση του μεγάλου αυτού για την Αρχαία Ελλάδα Ναού του Ποσειδώνα στις Κυκλάδες, υπήρχε ένα προγενέστερος μικρότερος ναός αφιερωμένος στον μεγάλο αυτόν θεό, όπου οι ναυτικοί που κατέφθαναν στο νησί πήγαιναν για να εξαγνιστούν και να καθαρθούν πριν μεταβούν στο Ιερό Νησί της Δήλου στον Ναό του Απόλλωνα αλλά και αποδίδοντας ευχαριστίες στον θεό της θάλασσας.

Αλλά και αργότερα όταν χτίστηκε ο υπέρλαμπρος Ναός του Ποσειδώνα οι προσκυνητές που πήγαιναν στην Δήλο πραγματοποιούσαν απαραίτητη στάση στην Τήνο για να βουτήξουν και να καθαρθούν στα εξαγνιστικά λουτρά του Ναού του Ποσειδώνα, προκειμένου να περάσουν «καθαροί» στο Ιερό Νησί του Απόλλωνα, την Δήλο. 

Ας μην ξεχνάμε ότι η Δήλος στην αρχή 
ήταν Α-Δηλος, δηλαδή αόρατη.

 Με την παρέμβαση του Ποσειδώνα τέσσερεις διαμαντένιες στήλες στερέωσαν το περιπλανώμενο νησί (Αστερία) στο Αιγαίο ώστε η Ά-δηλος (αόρατη) να γίνει Δήλος, δηλαδή ορατή, για να μπορέσει η Λητώ να γεννήσει την Άρτεμη και τον Απόλλωνα.

Φρουρός λοιπόν ο Ποσειδώνας στην γέννα των μεγάλων θεών Απόλλωνα και Άρτεμις, φρουρός και ο Ναός του για τους προσκυνητές στο Ιερό Νησί της Θείας Γέννησης, Δήλου.

Ο Στράβωνας αναφέρει για την φήμη του μεγαλόπρεπου ναού του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στην Τήνο και μάλιστα διευκρινίζει την μεγάλη φήμη που είχε από την Ιταλία μέχρι την Μικρά Ασία αλλά και την Αφρική.

Κατά τον μήνα Ιανουάριο και Φεβρουάριο προς τιμή του θεού τελούνταν η εορτή των «Ποσειδωνίων» ή «Ποσείδιων» όπου συγκεντρωνόταν πολύς κόσμος από την Ελλάδα και άλλες χώρες. Στο κέντρο του Ναού υπήρχαν αγάλματα του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης. Το Ιερό του Ποσειδώνα βρίσκεται στα δεξιά όπως μπαίνουμε από την κεντρική είσοδο σήμερα, ενώ το Ιερό της Αμφιτρίτης περίπου στην ευθεία από την κεντρική είσοδο.

Η λατρεία του Ιερού διήρκεσε μέχρι τον 4ο μ.Χ. όταν η καινούργια θρησκεία του Χριστιανισμού ήρθε στο προσκήνιο της Τήνου. Τότε ο Ναός εγκαταλείφθηκε και στην κυριολεξία λεηλατήθηκε. Μάρμαρα και υποστυλώματα ξηλώθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση σπιτιών, εκκλησιών αλλά και μικρών τοιχίων στα χωράφια.

Η ολοκληρωτική καταστροφή του Ναού του Ποσειδώνα έγινε επί Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας όπου ότι είχε απομείνει χρησιμοποιήθηκε για περαιτέρω κατασκευές.

Το 1903 – 1905 οι δύο Βέλγοι αρχαιολόγοι Demoulin και Graindor ανακάλυψαν τα κατάλοιπα του ναού, την Ιερή Κρήνη του Ποσειδώνα, όπου εκεί όσοι έπιναν νερό γιατρεύονταν.

Όπως ακριβώς γίνεται σήμερα με την Ιερή Κρήνη μέσα στο Ιερό της Παναγίας της Τήνου). Ανακάλυψαν επίσης αγάλματα, ψηφιδωτά και το περίφημο ηλιακό ρολόι του Ανδρόνικου. Όλα αυτά τα ευρήματα σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου.

    Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τμήματα των θεμελίων των δυο ναών, του λουτρού του ξενώνα και μιας εξέδρας που χρονολογείται από τα Ελληνιστικά Χρόνια. Από τα ευρήματα ξεχωρίζουν και τα γλυπτικά κομμάτια και τα διακοσμητικά μέλη που δείχνουν τη λαμπρότητα της κατασκευής του.

Ιστορία του ιερού και οικοδομικές φάσεις:- 

   H ιστορία του ιερού του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης είναι συνυφασμένη με την ίδρυση και τη διάρκεια ζωής της αρχαίας πόλης της Τήνου, από τον 4ο αι. π.Χ. ως τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. 

   Κάποια ίχνη προϊστορικής κατοίκησης βρέθηκαν στην περιοχή δυτικά του ιερού, χωρίς όμως να διαπιστωθεί καμία συνέχεια μέχρι τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., όπου ανάγονται οι πρώτες ενδείξεις λατρείας στο χώρο. Την ίδια εποχή μετατοπίστηκε από το Ξώμπουργο στην περιοχή της σημερινής χώρας της Τήνου το αστικό και διοικητικό κέντρο του νησιού, ενώ προς το τέλος του ίδιου αιώνα εμφανίζονται και τα πρώτα μνημειώδη κτίρια στα Κιόνια.

   - Μετά τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., οι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κυρίως οι βασιλικοί οίκοι των Αντιγονιδών και των Λαγιδών, κρατούν στα χέρια τους την τύχη των Κυκλάδων και οργανώνουν οικοδομικά προγράμματα, στα οποία θα πρέπει να έχει ενταχθεί και το ιερό του Ποσειδώνα στα Κιόνια. 

   Ένδειξη της επιρροής τους, μεταξύ άλλων πρέπει να είναι και το οκτάκτινο αστέρι που διακοσμεί τα φατνώματα της οροφής της Κρήνης, θέμα αγαπητό στη Μακεδονία που βρέθηκε και στον τάφο του Φιλίππου Β.

Ιερός Ναός της Θεσμοφόρου Δήμητρας και της Κόρης Περσεφόνης

Ναός της Δήμητρας και της Κόρης Περσεφόνης

   Σημαντικά ευρήματα ο Ιερός Ναός της Θεσμοφόρου Δήμητρας και της Κόρης Περσεφόνης που τοποθετούνται γύρω στον 7ο με 10ο αιώνα π.Χ. Εικάζεται ότι στην τοποθεσία αυτή υπήρχε μικρότερο Ιερό αφιερωμένο στους Δώδεκα θεούς του Ολύμπου.

Ο Ναός της Δήμητρας σχηματίζει ένα ισοσκελές εξωτερικό τρίγωνο με την Δήλο και την Σύρο.

Είναι πραγματικά ένα εκπληκτικό θέαμα οι οικισμός με τα απομεινάρια των Ιερών Ναών στους πρόποδές του, ενώ στην κορυφή του αιθέριος φρουρός ο Αίολος, ο θεός των Ανέμων, γιος του Ποσειδώνα και της Άρνης.

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους το κάστρο ήταν η Ακρόπολη της Τήνου. Και όπου υπάρχει Ακρόπολη υπάρχει και η θεά Αθηνά.

Όταν λίγο αργότερα οι αρχαίοι κάτοικοι της Τήνου αισθάνθηκαν ασφαλείς από τις διάφορες θαλάσσιες επιδρομές άρχισαν να επεκτείνονται με αποτέλεσμα ο οικισμός να γνωρίσει την εγκατάλειψη. 

Κατά τα Βυζαντινά χρόνια θα κατοικηθεί εκ νέου, καθότι ξεκινούν πάλι οι θαλάσσιες επιδρομές και λεηλασίες. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο γρανιτένιος βράχος του Εξωμβούργου μαζί με τα κυκλώπεια τείχη του αποτελούσε ένα είδος προστασίας στους αρχαίους Τηνιακούς. 

Όμως καθώς αρχίζει να κατοικείται κατά τα βυζαντινά χρόνια άρχισαν να διαφαίνονται και οι πρώτες εκκλησίες στο πλάι και στην κορυφή του βράχου (γύρω στο 1207 μ.Χ). Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ότι ο οικισμός κατοικείτο μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα!

Το 1715 σε μία τελευταία επιδρομή οι διοικητές του νησιού παραδίδουν την Τήνο στους Τούρκους και το κάστρο καταστρέφεται ολοσχερώς.

Στο μουσείο της Τήνου σήμερα βρίσκονται τα περίφημα αποθηκευτικά πιθάρια που ανακαλύφθηκαν στο ονομαστό Ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης και τα οποία χρονολογούνται του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ.

Υπάρχει μία εκδοχή η οποία θέλει την Λητώ γεννά πρώτα την Άρτεμη στην Ρήνεια και κατόπιν τον Απόλλωνα στην Δήλο. Όπως και να έχει πάντως η παραλλαγή του μύθου το Φως του Ήλιου ο Απόλλωνας και το Φως της Σελήνης η Άρτεμις γεννήθηκαν στην περιοχή της Δήλου.

Το Μουσείο της Τήνου 

Χτίστηκε στη δεκαετία του 1960 με δαπάνη της Αρχαιολογικής Εταιρείας και στεγάζει εκθέματα από όλο το νησί. 

Ιδιαίτερα όμως από τα δύο μεγάλα Ιερά, της Δήμητρας του 7ου αι. π.Χ. και του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης των ελληνιστικών χρόνων. 

Το νησί διαμόρφωσε τη δική της πολιτιστική εικόνα, ιδιαίτερα με την ανάπτυξη τον 7ο αι. π.Χ. τοπικού εργαστηρίου πίθων με ανάγλυφη διακόσμηση, οι παραστάσεις των οποίων μαρτυρούν τις δοξασίες και τα θρησκευτικά δρώμενα της εποχής.

Το Ιερό της Δήμητρας έδωσε αρκετά ευρήματα, μεταξύ των οποίων μια σειρά μεγάλων ανάγλυφων πίθων του 7ου αι.π.Χ. με παραστάσεις από τον κύκλο της Θεογονίας. Με τα ευρήματα αυτά, που είναι προιόντα τοπικού εργαστηρίου και που ίσως εξάγονταν σε γειτονικά νησιά όπως η Μύκονος και η Άνδρος, έγινε για πρώτη φορά γνωστή η ύπαρξη ενός τοπικού εργαστηρίου ανάγλυφης κεραμικής.

Στο μουσείο υπάρχουν επίσης ταφικά αγγεία γεωμετρικής εποχής 10ος-8ος αι.π.Χ., αγγεία καθημερινής χρήσης από τον 6ο έως τον 2ο αι.π.Χ. , ποικίλα μικροαντικείμενα, διάφορα γλυπτά, ιδιαίτερα κεφάλια ελληνιστικών έργων αλλά και ρωμαικών αντιγράφων ή πορτραίτων, καθώς και ανάγλυφα επιτύμβια από διάφορα μέρη του νησιού.

Το παραθαλλάσιο Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης βρίσκεται στην περιοχή Κιόνια της Τήνου και ήταν αφιερωμένο σε αυτούς τους δύο συζύγους Θεούς της θάλασσας. Μεγάλη ανάπτυξη παρουσίασε κατά τον 3ο αι.π.Χ. με την ανέργεση της Μεγάλης Στοάς και του Βωμού, όταν η Δήλος γίνεται θρησκευτικό και πολιτισμικό κέντρο. 

Στο αίθριο του αρχαιολογικού Μουσείου της Τήνου υπάρχουν αναθηματικές επιγραφές, αδριάντες ρωμαίων αυτοκρατόρων και ευγενών, καθώς και αγάλματα φανταστικών και πραγματικών θαλάσσιων όντων.   Δείτε φωτογραφίες εδώ:

Ευχαριστούμε όλους τους ιστότοπους που μας βοήθησαν με πληροφορίες και φωτογραφίες για να φτιάξουμε αυτό το αφιέρωμα για τους "Τόπους Λατρείας της Τήνου".

astarhellas.com / isternia.net / archailogia.gr / tinosinfo.gr / wikipedia / logiosermis.net / 

Utopia