Βολταίρος, Ιστορία, με το φώς της Κοινής Λογικής και όχι με μυθεύματα...

"Αυτοί που μπορούν να σε κάνουν

να πιστέψεις απιθανότητες....  
είναι ικανοί να σε πείσουν,      
να διαπράξεις φρικαλεότητες"

    Ο Βολταίρος είναι η κεντρική φιγούρα του Διαφωτισμού, διότι αποδέχτηκε τις βασικές αρχές του και χρησιμοποίησε το απαράμιλλο πνεύμα του και την ενέργεια, το λογοτεχνικό του τάλαντο και την ευφυή πολεμική του για να προπαγανδίσει αυτές τις αρχές και να σπείρει τον όλεθρο στο στρατόπεδο του εχθρού. Η χλεύη γίνεται πιο φονική από την άγρια αγανάκτηση, και ο Βολταίρος ίσως είχε, από την άποψη αυτή, μεγαλύτερη συμβολή στον θρίαμβο των Πολιτισμένων Αξιών από οποιονδήποτε άλλον συγγραφέα που έζησε ποτέ. Τι ήταν αυτές οι αρχές ;
Αιώνιες, Άχρονες Αλήθειες, ταυτόσημες σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας -Ηθική και Πολιτική, Κονωνική και Οικονομική, Επιστημονική και Καλλιτεχνική. και ένας μόνο τρόπος υπάρχει για την αναγνώρισή τους: δια της μεθόδου του Λόγου, την οποία ο Β. ερμήνευε όχι ως την παραγωγική μέθοδο της Λογικής και των Μαθηματικών, που ήταν υπερβολικά αφηρημένη και δεν μπορούσε να συνδεθεί με τα γεγονότα και τις ανάγκες της καθημερινής ζωής, αλλά ως τον bon sens, την Ορθοφροσύνη (κοινή Λογική), η οποία, μολονότι ίσως να μην οδηγεί στην απόλυτη βεβαιότητα, επιτυγχάνει ωστόσο κάποιο βαθμό αληφοθάνειας ή πιθανότητας, μάλλον επαρκή για τις ανθρώπινες υποθέσεις, για τον δημόσιο και τον ιδωτικό βίο.
Δεν είναι πολλοί οι άνθρωποι που είναι πλήρως εξοπλισμένοι με αυτήν την εξαίρετη ικανότητα, γιατί, περισσότεροι, μοιάζει να είναι αθεράπευτα ανόητοι. όμως εκείνοι οι λιγοστοί που όντως τη διαθέτουν είναι όσοι ευθύνονται για τις καλύτερες στιγμές της ανθρωπότητας. 'Οτι αξίζει από το παρελθόν είναι αυτές οι καλές στιγμές. και μόνον από τούτες μπορούμε να μάθουμε πως να κάνουμε τους ανθρώπους καλούς, που σημαίνει, σώφρονες, ορθολογικούς, ανεκτικούς ή, εν πάση περιπτώσει, λιγότερο βάναυσους και ανόητους και σκληρούς. πώς να θεσπίσουμε νόμους και κυβερνήσεις που θα προάγουν τη δικαιοσύνη, το κάλλος, την ελευθερία και την ευτυχία, και θα ελαττώνουν τη βαναυσότητα, τον φανατισμό, την καταπίεση, που αφθονούν στην ανθρώπινη ιστορία κατά το μεγαλύτερο της μέρος. Η ιστορία είναι μια άνυδρη έρημος με λιγοστές οάσεις. Υπάρχουν τέσσερις μόνο μεγάλες εποχές στη Δύση κατά τις οποίες τα ανθρώπινα όντα υψώθηκαν σ' ολόκληρο το ανάστημα τους και δημιούργησαν πολιτισμούς για τους οποίους μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι: η εποχή του Αλέξανδρου στην οποία ο Β. συμπεριλαμβάνει τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία και την Αυτοκρατορία στις καλύτερες τους στιγμές. η Φλωρεντία κατά την Αναγέννηση. και η εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ' στη Γαλλία. Ο Β. κάνει τη γενική παραδοχή πως αυτοί ήταν ελιτίστικοι πολιτισμοί, που φωτισμένες ολιγαρχίες επέβαλαν στις μάζες, γιατί αυτές στερούνται Λόγου και σθένους, επιθυμούν μόνο να τις διασκεδάζουν και να τις φενακίζουν, κι έτσι γίνονται εύκολη λεία στη θρησκεία, που κατ' αυτόν σημαίνει, σε σιχαμερές προκαταλήψεις.  

"Μόνο οι κυβερνήσεις [...] μπορούν να ανυψώσουν ή να υποβαθμίσουν το επίπεδο των εθνών."

"Ο ιστορικός δεν πρέπει να διαδίδει μυθεύματα,  όπως κάνει ο Ηρόδοτος σαν τις γιαγιάδες  που λένε ιστορίες σε μικρά παιδιά, αλλά θα πρέπει να μας διδάσκει τα καθήκοντα μας χωρίς, ωστόσο, να δείχνει ότι κάνει κάτι τέτοιο, απεικονίζοντας για τις επερχόμενες γενεές, όχι τις πράξεις ενός μεμονωμένου ανθρώπου, αλλά την πρόοδο του ανθρωπίνου πνεύματος στις πιο φωτισμένες περιόδους του."

"Εάν δεν έχετε τίποτε άλλο να μας πείτε εκτός από το ότι κάποιος βάρβαρος διαδέχτηκε κάποιον άλλον βάρβαρο στις όχθες του Ώξου ή του Ιαξάρτη, ποια η χρησιμότητά σας για το σύνολο ;

"Γιατί θα πρέπει να μας ενδιαφέρει ότι ο Δείνα διαδέχτηκε τον Τάδε, και ο Τάδε διαδέχτηκε τον Δείνα ;"Δεν θέλουμε να ξέρουμε για τη ζωή του Λουδοβίκου του Παχέος, ή του Λουδοβίκου του Φιλέριδος, ή ακόμη και για τον βάρβαρο Σαίξπηρ ή τον ανιαρό Μίλτον. αλλά για τα επιτεύγματα του Γαλιλαίου, του Νεύτωνα, του Τάσσο, του Άντισον. ποιός θέλει να ξέρει για τον Σαλμανάσερ του Μαρδοκεμπάντ ;"

Οι ιστορικοί δεν πρέπει να φορτώνουν το μυαλό των αναγνωστών τους με περιγραφές θρησκευτικών πολέμων ή άλλες ανοησίες που υποβιβάζουν την ανθρωπότητα, εκτός κι αν τούτο γίνεται για να καταδειχθεί πόσο χαμηλά μπορούν να πέσουν τα ανθρώπινα όντα : περιγραφές του Φιλίππου Β' της Ισπανίας ή του Κρίστιαν της Δανίας είναι διδακτικές ιστορίες, προκειμένου να προειδοποιηθεί η ανθρωπότητα για τους κινδύνους της τυραννίας. ή εάν κάποιος, όπως κι ο ίδιος ο Β., γράψει μια γλαφυρή και διασκεδαστική βιογραφία του Καρόλου ΙΒ' της Σουηδίας, είναι μόνο και μόνο για να επισημάνει στους ανθρώπους τους κινδύνους που κρύβει ο παράτολμα περιπετειώδης βίος.

"Καθήκον του ιστορικού είναι να περιγράψει λεπτομερώς τα επιτεύγματα εκείνων των θλιβερά σπάνιων περιόδων, όπου άνθησαν οι τέχνες και οι επιστήμες και η φύση υποχρεώθηκε να παραχωρήσει τη θέση της στις ανάγκες, τις ανέσεις και τις απολαύσεις του ανθρώπου."

Ο Μάινεκε περιγράφει τον Β. ως "τον θησαυροφύλακα του Διαφωτισμού", τον θεματοφύλακα των επιτευγμάτων του, το είδος του ανθρώπου που καταγράφει τις ένδοξες στιγμές στον αγώνα του φωτός εναντίον του σκότους, του Λόγου και του εκπολιτισμού [civilization] εναντίον της βαρβαρότητας και της θρησκείας, της Αθήνας και της Ρώμης των εναρέτων Καισάρων εναντίον των Ιεροσολύμων και της παπικής Ρώμης, του Ιουλιανού του Αποστάτη εναντίον του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού. 

Τότε...; Πώς, λοιπόν, θα ανακτήσουμε το παρελθόν ; 
Με τα φώτα του "φυσικού Λόγου" -bon sens-, της κοινής Λογικής.

"Οτιδήποτε δεν ταιριάζει με τις φυσικές επιστήμες, τον Λόγο, τη φύση [trempe] της ανθρώπινης καρδιάς είναι ψευδές" - γιατί να μας νοιάζουν οι παραλογισμοί των αγρίων και οι επινοήσεις των παλιανθρώπων ; Γνωρίζουμε πως τα μνημεία είναι ιστορικά "ψεύδη" και ότι "δεν υπάρχει ούτε ένα ιερό ή κάποιο ιερατείο που να μην έχει την αφετηρία του σε κάποιαν ανοησία".

Η καρδιά του ανθρώπου είναι παντού η ίδια. και η ορθοφροσύνη είναι αρκετή για να ανιχνεύσει την αλήθεια.
Ο bon sens χρησίμευσε πολύ στον Β.: του έδωσε τη δυνατότητα να αμφισβητήσει μεγάλο μέρος της προπαγάνδας του κλήρου και παρά πολλούς αφελείς και δασκαλίστικους παραλογισμούς. Του έλεγε, όμως ακόμη... 
- ότι οι αυτοκρατορίες των Βαβυλωνίων και των Ασσυρίων δεν θα ήταν δυνατόν να έχουν συνυπάρξει η μια πλάι στην άλλη σ' έναν τόσο περιορισμένο χώρο. 
- ότι οι περιγραφές των ιεροδούλων στους ναούς ήταν προφανώς ανοησίες. 
- ότι ο Κύρος και ο Κροίσος ήταν τα φανταστικά όντα. 
- ότι ο Θεμιστοκλής δεν ήταν δυνατόν να πέθανε επειδή ήπιε αίμα βοδιού. 
- ότι ο Βήλος και ο Νίνος* δεν μπορούσαν να είναι βαβυλώνιοι βασιλείς, γιατί ο κατάληξη "-ος" δεν είναι βαβυλωνιακή. 
- ότι ο Ξέρξης δεν μαστίγωσε τον Ελλήσποντο. 
- ότι ο Κατακλυσμός είναι ένα εξωφρενικό παραμύθι. όσο για τα όστρακα που είχαν βρεθεί στο κορφές των βουνών, αυτά θα μπορούσε πολύ ωραία να έχουν πέσει από τα καπέλα των προσκυνητών. 
Από την άλλη μεριά, δεν έβρισκε καμιά δυσκολία να αποδεχθεί την πραγματικότητα των Σατύρων, των Φαυνών, του Μινώταυρου, του Δία, του Θησέα, του Ηρακλή, ή το ταξίδι του Βάκχου στην Ινδία, και ασμένως αποδεχόταν ένα πλαστογραφημένο κλασσικό ινδικό έργο, το Ezour-Veidam. 

Ο Β. αποκηρύσσει τον ευρωκεντρισμό. σκιαγραφεί την ανάγκη για μαι κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική Ιστορία, ένα πρόγραμμα που, έστω κι αν ο ίδιος δεν το εφάρμοσε (οι δικές του ιστορίες είναι έξοχα αναγνώσματα αλλά κατά το πλείστον ανεκδοτολογικού χαρακτήρα -δεν υπάρχει πραγματική προσπάθεια σύνθεσης), κέντρισε εντούτοις το ενδιαφέρον των διαδόχων του για ένα ευρύτερο πεδίο έρευνας. Συγχρόνως υποτιμούσε την ιστορική φύση της Ιστορίας, γιατί τα ενδιαφέροντά του είναι ηθικά, αισθητικά, κοινωνικά. Δεν αναγνωρίζει, ούτε καν ως ιστορικός του πολιτισμού -ή και ως απλός καταγραφέας-, την πολλαπλότητα και τη σχετικότητα των αξιών σε διαφορετικές εποχές και τόπους, ή τη γενετική διάσταση της Ιστορίας. η έννοια της αλλαγής και της ανάπτυξης είναι ως επί το πλείστον ξένη γι αυτόν. 

"Υπάρχουν μόνο οι λαμπρές εποχές και το σκοτάδι, και το σκοτάδι οφείλεται στα εγκλήματα, τη μωρία και τις κακοτυχίες των ανθρώπων."

Ο Β. έκανε περισσότερα από κάθε άλλον για να καθοριστεί η όλη κατεύθυνση του Διαφωτισμού. από το ίδιο πνεύμα διακατέχονται ο Χιούμ και ο Γίββων. 
Όμως η Ιστορία του Πολιτισμού, την οποία ο Β. πίστευε πως ο ίδιος εγκαινίαζε, συγκροτήθηκε τελικά από τους Γερμανούς, που τον θεωρούσαν ως τον αρχιπολέμιο όλων όσα τους ήταν αγαπητά. 
_______________________________________________________________________
ISAIAH BERLIN, μετ.: Μαρία Καστανάρα, επισ. επιμέλεια Περικλής Βαλλιάνος, 
απόσπασμα από το βιβλίο "Κόντρα στο Ρεύμα" εκδ. SCRIPTA


 

* Βολταίρος, ή Φρανσουά Μαρί Αρουέ (François-Marie Arouet, 21 Νοεμβρίου 1694 – 30 Μαΐου 1778), ευρύτερα γνωστός με το ψευδώνυμο Βολταίρος (Voltaire). 
Γάλλος συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος, διάσημος για το πνεύμα του, τις επιθέσεις του εις βάρος της Καθολικής Εκκλησίας και την υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας, της ελευθερίας του λόγου και του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους. Θεωρείται κεντρική μορφή και ενσάρκωση του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Υπήρξε επίσης δοκιμιογράφος και κορυφαίος εκπρόσωπος του ντεϊσμού.
Μία απο τις σημαντικότερες μορφές του πνευματικού κόσμου με ένα τεράστιο σε έκταση συγγραφικό έργο. Παιδί αστικής οικογένειας σπούδασε στο Παρίσι και από πολύ νωρίς άρχισε να γράφει τα πρώτα του ποιήματα. Εξαιτίας του φιλελεύθερου και επαναστατικού πνεύματος που χρησιμοποιούσε στα λογοτεχνικά του έργα εκδιώχθηκε πολλές φορές από το Παρίσι και φυλακίστηκε. Οι ιδέες του γιά την ελευθερία, την ζωή και τη δικαιοσύνη και η κριτική που ασκούσε στην εξουσία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία της Γαλλικής επανάστασης. Το έργο του "Αγγλικές επιστολές" έγινε το ευαγγέλιο του φιλελευθερισμού. Η κυκλοφορία του βιβλίου προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και ο Βολταίρος κατέφυγε στην Ελβετία γιά να γλυτώσει τη σύλληψη.   
Από το 1754 εγκαταστάθηκε στη Γενεύη και το 1756 εκδίδει ένα από τα σημαντικότερα έργα του "Το Δοκίμιο περί των ηθών και του πνεύματος των εθνών" που είχε γιά θέμα του την παγκόσμια ιστορία. Στο Παρίσι επέστρεψε μετά από 28 χρόνια απουσίας το 1778 γιά να παρακολουθήσει την τελευταία του τραγωδία Ειρήνη. 
Λίγο αργότερα πέθανε και κηδεύτηκε κρυφά γιατί η Καθολική εκκλησία δεν επέτρεπε την επίσημη ταφή του. 13 χρόνια μετά, και δύο χρόνια μετά την Γαλλική Επανάσταση τα οστά του μεταφέρθηκαν στο Πάνθεον. Ο Βολταίρος είχε ένα τεράστιο συγγραφικό έργο. Ο Ζαντίγκ, Ο Αγαθούλης, Ο Απονήρευτος αλλά και Οι 21000 επιστολές του είναι μόνο μερικά αντιπροσωπευτικά δείγματα. Επίσης έγραψε 52 θεατρικά έργα από τα οποία ελάχιστα έχουν αντέξει στο χρόνο (Ζαϊρα, Μωάμεθ, Μερόπη, Αλζίρα).
 
 
* Διαφωτισμός, Αυτό που εννοούμε συνήθως όταν μιλάμε για τον «Διαφωτισμό» δεν γίνεται αντιληπτό από όλους με τον ίδιο τρόπο. Όμως, αν ήταν να δώσουμε έναν γενικό ορισμό, θα μπορούσαμε να πούμε ό,τι πρόκειται για μια πνευματική κίνηση που έχει τις ρίζες της κάπου στον 18ο αιώνα και οδήγησε σε μια ριζική αλλαγή του τρόπου που οι άνθρωποι στον Δυτικό κόσμο, (Δυτική Ευρώπη και Βόρεια Αμερική) κατανοούν τον ρόλο, τη σημασία αλλά και το περιεχόμενο της Λογικής.
Πιο απλά, ο Ορθός Λόγος κατέλαβε μια (την) υψηλότερη θέση στο αξιακό σύστημα της δυτικής κοσμοαντίληψης, αντικαθιστώντας (και καταδικάζοντας) την πίστη ως βάση για την κατανόηση της πραγματικότητας. ‘Ισως δεν υπάρχει καλύτερος ορισμός απ’ αυτόν που δίνει ο ίδιος Immanuel Kant (1784) στο δοκίμιο του «Τι είναι Διαφωτισμός». «Ο Διαφωτισμός, λέει, είναι η ανάδυση του ανθρώπου από την ανωριμότητα. Όπου, ανωριμότητα είναι η ανικανότητα του ανθρώπου να χρησιμοποιήσει την ατομική του κατανόηση δίχως την καθοδήγηση κάποιου άλλου». ____ www.thepressproject.gr


* Βήλος και Νίνος, Στην ελληνική μυθολογία ο Νίνος ήταν ο ιδρυτής της πόλεως Νινευί στη Μεσοποταμία και της βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας. Τον θεωρούσαν γιο του θεού Βήλου ή του Κρόνου (ο μεσοποταμιακός θεός Βήλος αντιστοιχεί στον ελληνικό θεό Κρόνο). Ο Νίνος αναφέρεται ως ο εφευρέτης της στρατιωτικής τέχνης και ο πρώτος που συγκρότησε μεγάλους στρατιωτικούς σχηματισμούς. Συμμάχησε με τον (μυθικό) βασιλιά της Αραβίας Αριαίο και κατέλαβε μαζί του μέσα σε 17 χρόνια όλη την Ασία εκτός από τις χώρες των Ινδιών. Η Βακτριανή αντιστάθηκε αρκετά, αλλά τελικώς την κατέκτησε χάρη σε μια γυναίκα, τη Σεμίραμι, την οποία και πήρε ως σύζυγό του. Και άλλες «πρωτιές» αποδίδονται στον Νίνο, όπως ότι υπήρξε ο πρώτος που εκπαίδευσε κυνηγόσκυλα και εξημέρωσε το άλογο για ίππευση. Για το τελευταίο αυτό, αναπαρίσταται κάποτε στην ελληνική μυθολογία ως Κένταυρος. 


Μετά τον θάνατο του Νίνου, η Σεμίραμις αυτοκτόνησε, καθώς κατηγορήθηκε ως υπεύθυνη για τον θάνατο αυτό. Προηγουμένως, ανήγειρε προς τιμή του ένα τάφο-ναό ύψους 9 σταδίων (!) και πλάτους 10, κοντά στη Βαβυλώνα. Παιδί του Νίνου και της Σεμιράμιδος ήταν ο Νινύας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Νίνος ήταν ένας από τους απογόνους του Ηρακλή, εγγονός του Αλκαίου (του γιου του Ηρακλή και της Ομφάλης), πράγμα που συνδέει τον Νίνο με τη Λυδία.
Σύμφωνα με τον Κάστορα τον Ρόδιο, η βασιλεία του Νίνου διάρκεσε 52 χρόνια, και κατά τη χρονολόγηση μυθικών γεγονότων που επεχείρησε ο Κτησίας άρχισε το έτος 2189 π.Χ.. Η ιστορία του εμφανίζεται παραλλαγμένη σε ένα μυθιστόρημα των ελληνιστικών χρόνων, το «Μυθιστόρημα του Νίνου», ή το «Μυθιστόρημα του Νίνου και της Σεμιράμιδος», ή τα «Νίνου σπαράγματα».
Ο Νίνος θεωρείται από κάποιους ότι συνδέεται με τον Νεμρώδ των Εβραίων, τον θρυλικό κυνηγό: σε κάποιες ερμηνείες του ι΄ κεφαλαίου της Γενέσεως ο Νεμρώδ είναι αυτός που ίδρυσε τη Νινευί, ενώ κατ' άλλους υπονοείται εδώ ο Ασούρ, γιος του Σημ. Κάποιος άλλος Νίνος περιγράφεται σε κάποιες πηγές ως ο τελευταίος βασιλιάς της Νινευί, διάδοχος του Σαρδανάπαλου. __ wikipedia


  Ουτοπία