Οι Στάσεις Πληρωμών Της Ελλάδας... μέσα στο Χρόνο

   Ούτε μία, ούτε δύο, αλλά πέντε φορές βάρεσε... κανόνι η Ελλάδα στη σύγχρονη ιστορία της, με το πρώτο "επεισόδιο" να καταγράφεται στις αρχές του πολέμου ανεξαρτησίας της χώρας και το τελευταίο κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του '30.

   Μάλιστα η συνδυασμένη διάρκεια της περιόδου κατά την οποία η Ελλάδα ήταν χρεοκοπημένη στη σύγχρονη εποχή ανέρχεται σε ενενήντα χρόνια ή περίπου στο ήμισυ της συνολικής περιόδου κατά την οποία η χώρα είναι ανεξάρτητη!

   Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με δημοσίευμα του αμερικανικού περιοδικού "Forbes", "πρωταθλήτριες" στο... σπορ της χρεοκοπίας αναδεικνύονται η Βενεζουέλα και το Εκουαδόρ, με 10 "κανόνια" η κάθε χώρα.
   Η πρώτη καταγεγραμμένη πτώχευση στην παγκόσμια ιστορία σημειώθηκε το 454 προ Χριστού στο Ναό της Δήλου.

   Τον 4ο αιώνα π.Χ. στο Ναό του Απόλλωνα στη Δήλο βρίσκονταν οι θησαυροί της συνομοσπονδίας των ελληνικών πόλεων - κρατών κάτω από την ηγεσία της Αθήνας. 

   Εκεί φυλασσόταν το τεράστιο ποσό των εισφορών των συμμάχων και εκεί γίνονταν οι συναντήσεις των αντιπροσώπων.
   Οι πόλεις - κράτη συνέβαλαν στο ταμείο με τη μορφή οικονομικών πόρων, στρατευμάτων και πλοίων, ενώ τα μέλη είχαν ισότιμη ψήφο στο συμβούλιο που είχε δημιουργηθεί.
   Το ποσό της οικονομικής συμβολής καθοριζόταν από την Αθήνα, η οποία......κατάφερε κάποια στιγμή να μεταφερθεί το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας από τη Δήλο στην Αθήνα, καθώς πολύ σύντομα η Δηλιακή Συμμαχία εξελίχθηκε σε Αθηναϊκή Ηγεμονία.
   Ο Αριστείδης καθόρισε πρώτος το ποσό της εισφοράς για κάθε πόλη με τόσο δίκαιο τρόπο που οι σύμμαχοι τον ονόμασαν «τον δικαιότερο από όλους τους ανθρώπους».Το 454 π.Χ. και ενώ η περίφημη αθηναϊκή συμμαχία έχει ανασυσταθεί, 13 πόλεις – κράτη προχώρησαν σε δανεισμό από το Ναό της Δήλου. 

   Οι δέκα πόλεις – κράτη, όμως, δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους, προχωρώντας έτσι στην πρώτη… στάση πληρωμών της παγκόσμιας ιστορίας!
   Δύο από τις δέκα πόλεις- κράτη, μάλιστα, δεν μπόρεσαν τελικά να αποπληρώσουν τα χρέη τους , ενώ οι υπόλοιπες οκτώ ζήτησαν αυτό που αποκαλείται… επαναδιαπραγμάτευση του χρέους.
   Η στάση πληρωμών στην Αρχαία Ελλάδα δεν ήταν, λοιπόν, άγνωστο φαινόμενο, διότι , όπως λέγεται, οι Αρχαίοι Έλληνες ως έμποροι αναγνώριζαν αυτό που αποκαλείται σήμερα συνυπευθυνότητα χρέους – δηλαδή ότι ο δανειστής πρέπει να αναλαμβάνει μερίδιο του ρίσκου αν κάτι πάει στραβά.
Μετά το «κανόνι» ο Περικλής μετέφερε το ταμείο της Συμμαχίας στην Ακρόπολη της Αθήνας. 

   Έκτοτε οι αποφάσεις από την Αθήνα και ο φόρος οριζόταν από την Εκκλησία του Δήμου.

   Η Ελλάδα κήρυξε πτώχευση πέντε φορές και συγκεκριμένα το 1827, το 1832, το 1843, το 1893 και το 1932, ενώ σε όλες ήταν εμφανής η εμπλοκή του διεθνούς παράγοντα στην εσωτερική ζωή της χώρας.

   Ο εξωτερικός δανεισμός με επαχθείς όρους συνοδεύει το ελληνικό κράτος από τα πρώτα του βήματα με την αναγνώριση της εθνικής υπόστασης μετά την Επανάσταση του 1821, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των δανείων σπαταλήθηκε όχι για τις ανάγκες του λαού, αλλά για την προπληρωμή τόκων και προμηθειών στα χρηματιστήρια της Ευρώπης.

   Η κύρια αιτία που η χώρα μας αδυνατεί να σηκώσει κεφάλι ήταν τότε, όπως άλλωστε και σήμερα, το υψηλό δημόσιο χρέος. Επίσης, ο ρόλος των ξένων δεν πρέπει να υπερεκτιμάται:  έχουν συμφέροντα τα οποία φροντίζουν να εξυπηρετούν υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, χωρίς αυτό να αποκλείει κερδοσκοπικές επιθέσεις από συγκεκριμένα κέντρα που άλλοτε κέρδιζαν μεγαλύτερα επιτόκια ή ελληνική γη με υποθήκη και σήμερα, με την παγκοσμιοποίηση των αγορών, υψηλότερα spreads και υπεραξίες από το σορτάρισμα σε μετοχές και ομόλογα.

   Η φράση "Δυστυχώς επτωχεύσαμεν" αποτελεί μια ιστορική αναφορά που πιστώνεται στον πρωθυπουργό της Ελλάδας Χαρίλαο Τρικούπη. 

   Ο Τρικούπης λέγεται πως τη χρησιμοποίησε σε ομιλία του στη Βουλή στις 10 Δεκεμβρίου του 1893, αναφερόμενος στην οικονομική κατάσταση του κράτους και στην αδυναμία του να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος του. 

   Η κυβέρνησή του κήρυξε πτώχευση, η οποία και επέφερε την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου σε βάρος της Ελλάδας. 
   Αν και θεωρείται πως η φράση λέχθηκε από το βήμα της Βουλής, αμφισβητείται πως χρησιμοποιήθηκε από τον Τρικούπη στην ομιλία του, καθώς από τα πρακτικά της Βουλής δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. 

   Διάφορες άλλες μαρτυρίες αναφέρουν πως η φράση ελέχθη κανονικά από αυτόν, αλλά χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν ειπώθηκε στη Βουλή ή εκτός αυτής. 

Τρικούπης   "Δυστυχώς επτωχεύσαμεν"

Γελοιογραφία του 1893 που απεικονίζει τον τότε πρωθυπουργό Χαρ. Τρικούπη 

ναυαγό στα κύματα της λαϊκής οργής για τη χρεοκοπία της Ελλάδας

   Στην πραγματικότητα η φράση αυτή λέχθηκε από τον Χ. Τρικούπη την παραπάνω ημερομηνία από του βήματος της Βουλής όχι όμως απευθυνόμενος προς το Σώμα της Βουλής ως επίσημη διακήρυξη, αλλά "εν τη ρύμη του λόγου" του, αναφέροντας τις αναγκαίες προς τους δανειστές διαπραγματεύσεις, που πίεζαν απροκάλυπτα τον οικονομικό έλεγχο της Ελλάδας.

   Η πρώτη πτώχευση

   Ο πόλεμος για την ανεξαρτησία της Ελλάδας ξεκίνησε το 1821 και στόχο είχε τον τερματισμό της οθωμανικής κυριαρχίας. Το 1824 εξασφαλίστηκε από το Χρηματιστήριο του Λονδίνου δάνειο ύψους 472.000 στερλινών, προκειμένου να συνεχιστεί ο αγώνας.

   Η προσφορά υπερκαλύφθηκε και από τους αγοραστές απαιτήθηκε να καταβάλουν μόνο το 10% της τιμής αγοράς. Επιπλέον δάνειο ύψους 1,1 εκατ. στερλινών χορηγήθηκε το 1825.

   Οι κερδοσκόποι στο Λονδίνο "σούφρωσαν" το μεγαλύτερο μέρος των ποσών, προτού η Ελλάδα λάβει τα κεφάλαια. 
   Το 1827 ο Ι. Καποδίστριας απευθύνει έκκληση στις μεγάλες δυνάμεις για νέο δάνειο χωρίς αυτές να ανταποκριθούν.

Σπατάλη από Οθωνα

   Το 1832 χορηγήθηκε δάνειο ύψους 60 εκατ. δραχμών στην Ελλάδα, η οποία ήταν πλέον ανεξάρτητο κράτος. Το δάνειο κανονίστηκε από τις κυβερνήσεις Γαλλίας, Ρωσίας και Βρετανίας και υποτίθεται ότι χορηγήθηκε προκειμένου να βοηθήσει την Ελλάδα να "χτίσει" την οικονομία της. 
   Τα κεφάλαια κατά το μεγαλύτερο μέρος τους κατασπαταλήθηκαν για τη διατήρηση του στρατού και του Βαυαρού πρίγκιπα Οθωνα, ο οποίος έγινε βασιλιάς της Ελλάδας από τους Αγγλους.

Περικοπές μισθών

   Μέχρι το 1843 η οικονομική ανάκαμψη δεν φαινόταν πουθενά. Η χώρα αδυνατούσε να εκπληρώσει το δημόσιο χρέος της. Οι ξένες δυνάμεις αρνήθηκαν να καταβάλουν την τρίτη δόση του δανείου του 1832.  
   Ο Όθωνας αναγκάστηκε να κηρύξει επίσημη πτώχευση εκλιπαρώντας για νέες πιστώσεις. Υπό τον φόβο της εισβολής των μεγάλων δυνάμεων και κάτω από την υπόδειξή τους προχωρεί στη μείωση των τακτικών δαπανών, που περιλαμβάνει και περικοπές μισθών. Η διάσκεψη που συνήλθε στο Λονδίνο έθεσε αυστηρούς όρους για την καταβολή των ελληνικών οφειλών.

   Η Ελλάδα Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1870 ήταν αποκλεισμένη από τις διεθνείς χρηματαγορές.
Οι τυπικοί οικονομικοί λόγοι ήταν οι στάσεις πληρωμών το 1827 και 1843.
   Οι εκκρεμότητες, δηλαδή, με τους ομολογιούχους των ληστρικών δανείων της ανεξαρτησίας, αλλά και η αποπληρωμή του δανείου των 60 εκετ. φράγκων που πήρε ως "προίκα" ο Όθων όταν "διορίστηκε" βασιλιάς. Σύμφωνα με τους όρους του τελευταίου, η καταβολή των τοκοχρεολυσίων του είχε "απόλυτη προτεραιότητα".
   Οι Τρεις Εγγυήτριες Δυνάμεις εκείνου του δανείου (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) απαγόρευαν τη σύναψη κάθε άλλου εξωτερικού δανείου, όσο δεν διευθετούνταν οι προηγούμενες δανειακές υποθέσεις. Με δεδομένη, όμως, την οικονομική κατάσταση του Ελληνικού Βασιλείου οποιαδήποτε αποπληρωμή προϋπόθετε τη σύναψη νέου δανείου. Φαύλος κύκλος... Έτσι, το ονομαστικό εξωτερικό χρέος της Ελλάδας παρέμενε σταθερό (περίπου 130 εκατ. φράγκα).
   Ένας διακανονισμός, μετά τη στάση πληρωμών του 1843 για τα τοκοχρεολύσια του οθωνικού δανείου, είχε επιβληθεί στην Ελλάδα το 1859 από την τότε ευρωπαϊκή "τρόικα". Η Ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε να πληρώνει τον χρόνο για την αποπληρωμή του 900.000 γαλλικά φράγκα. Μάταια πρότεινε η τότε κυβέρνηση να περιοριστεί το ποσό στις 300.000.

   Ο αναγκαστικός διακανονισμός το 1859, με σημερινή ορολογία, συνιστούσε μια απροσδιόριστη επιμήκυνση του χρέους, χωρίς "κούρεμα". Απλώς επιμερίζονταν το τοκοχρεολύσια σε μεγαλύτερη διάρκεια και πέραν της απόσβεσης του δανείου των 60 εκ. φράγκων του 1832 (αρχικά τοποθετούνταν το 1871). Ούτε και οι ελληνικές κυβερνήσεις διεκδικούσαν διαγραφή μέρους του χρέους. Επιδιώκανε τον περιορισμό της ετήσιας δόσης των τοκοχρεολύσιων και προβάλανε δειλά κάποια αιτήματα για περικοπή τόκων.

   Τα χρόνια του Όθωνα, αλλά και την πρώτη περίοδο της βασιλείας του Γεωργίου Α, μέχρι να ανοίξουν οι χρηματαγορές στα τέλη της δεκαετίας του 1870, η μόνη δανειακή διέξοδος, που είχαν οι ελληνικές κυβερνήσεις, ήταν ο εσωτερικός δανεισμός. Αυτός γινόταν συνήθως με όρους ληστρικούς, κυρίως από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος μετά την ίδρυσή της. Το ίδιο συνέβαινε όταν δανείζονταν από ιδιώτες κεφαλαιούχους. Ο κανόνας ήταν τα δάνεια αυτά να συνοδεύονται με εκποιήσεις δημόσιας περιουσίας.

Το "μυστήριο" Το εξωφρενικό εκείνης της αναγκαστικής συμφωνίας δεν ήταν μόνο το ύψος της δόσης, αλλά και ότι δεν διευκρινιζόταν αν πρόκειται για την πληρωμή των τόκων ή των τοκοχρεολυσίων. 
   Ένα "μυστήριο" που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν ούτε οι υπουργοί Οικονομικών τις επόμενες δεκαετίες. Πολύ αργότερα -το 1898- θα αποκαλυφθεί ότι υπήρχε μυστική συμφωνία με την οποία η λεόντεια μερίδα καταβαλλόταν για τους τόκους.

Στάση πληρωμών

   Αφού η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε σε διακανονισμό των χρεών της το 1878, οι παγκόσμιες αγορές κεφαλαίου άνοιξαν και πάλι για την Ελλάδα και -όπως ήταν αναμενόμενο- οι δανειστές προθυμοποιήθηκαν αμέσως να χορηγήσουν στη χώρα κεφάλαια. 
   Αυτός ο δανεισμός αυξήθηκε σε μη βιώσιμα επίπεδα και η κυβέρνηση Τρικούπη προχώρησε σε στάση πληρωμών το 1893. Το 1898 οι ξένες πιέσεις οδήγησαν την Ελλάδα να αποδεχτεί τη δημιουργία της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διαχείριση του Ελληνικού Χρέους. 
   Αυτή η Επιτροπή ήλεγχε την οικονομική πολιτική της χώρας, καθώς και την είσπραξη φόρων και τα συστήματα διαχείρισης της Ελλάδας.

   Ας σημειωθεί ότι οι δόσεις θα εξακολουθούν να επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό έως και την πρώτη δεκαετία του 1900. 
   Ο τελικός απολογισμός εκείνου του περίφημου δανείου θα είναι ισάξιος με τα "δάνεια της συμφοράς" της δεκαετίας του 1820. Η Ελλάδα πήρε ψιχία σε ρευστό και πλήρωσε πολλαπλάσια από το δάνειο.
   Πριν δοθεί η "λύση" του 1859 από τριμελή επιτροπή των Μεγάλων Δυνάμεων, που ασχολήθηκε με τη ρύθμιση, οι οθωνικές κυβερνήσεις είχαν επιχειρήσει να σπάσουν τον ασφυκτικό αποκλεισμό από τις διεθνείς χρηματαγορές. 
   Ενώ οι Τρεις Δυναμεις και ειδικά η Βρετανία, απειλούσαν ακόμη και με στρατιωτική επέμβαση, επί πρωθυπουργίας Κωλέττη το 1847, διατυπώθηκε η πρώτη αξιόλογη πρόταση διακανονισμού.
   Σύμφωνα με αυτήν, η Ελλάδα θα πλήρωνε το 1/3 των τόκων το 1848, μετά από πώληση εθνικών γαιών. Το ετήσιο ποσό της αποπληρωμής θα αυξανόταν προοδευτικά μέχρι το 1860. 
   Τότε, υπολογιζόταν ότι η οικονομική κατάσταση θα επιστρέψει την καταβολή ολόκληρου του τοκοχρεολύσιου.
   Χωρίς εμπιστοσύνη. Στον προϋπολογισμό μάλιστα εκείνης της χρονιάς αναγράφτηκε και το σχετικό ποσό (περίπου 1,3 εκατ. δραχμές ίσο με το τρίτο των τόκων). 
   Δεν δόθηκε, όμως, σημασία στην πρόταση "διότι οι προστάτιδες Δυνάμεις δεν είχον εμπιστοσύνην ούτε εις την ειλικρίνειαν ούτε εις την τιμιότητα των δηλώσεων Κωλέττη".
   Μετά τον θάνατο  του Κωλέττη προς την ίδια κατεύθυνση θα κινηθεί και η κυβέρνηση Κριεζώτη.
   Σε ένδειξη καλής θέλησης θα προθυμοποιηθεί να καταβάλει από το 1852 μέρος των τόκων, αλλά δεν βρήκε κάποια ανταπόκριση. Έτσι έληξε άδοξα και η δεύτερη συγκεκριμένη νεοελληνική πρόταση, μετά από κείνη του Καποδίστρια, το 1829, για "αναδιάρθρωση" του εξωτερικού χρέους.

Διεθνές κραχ - Υποτίμηση δραχμής

   Το 1929 ξεσπάει η παγκόσμια οικονομική κρίση ύστερα από το κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Η κρίση είχε άμεσες συνέπειες στην οικονομία της Ελλάδας. 
Έναν χρόνο πριν η χώρα είχε επανέλθει στον "κανόνα χρυσού", με σκοπό να προσελκύσει επενδύσεις ξένων κεφαλαίων. 
   Η δραχμή για να παραμείνει στον "κανόνα χρυσού" συνδέεται με το δολάριο. 
Τον Σεπτέμβρη του 1931 προκαλείται πανικός, με "φυγάδευση" στο εξωτερικό 3,6 εκατ. δολαρίων από ιδιώτες και τράπεζες.

   Η κυβέρνηση αναζητεί εναγωνίως νέα δάνεια χωρίς επιτυχία. Την άνοιξη του 1932 ο Βενιζέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει καθυστερημένα τον " χρυσό κανόνα" και να υποτιμήσει τη δραχμή. Την Πρωτομαγιά ανακοινώνει στη Βουλή την πτώχευση της Ελλάδας.
_________________________

Δημοσίευμα της εφημερίδας "Εθνος"
Κατερίνα Κοσμά  
www.ethnos.gr/article.asp



 Ουτοπία