Ο Ελύτης για τον Ρεμπώ, Μεγαλοφυής εν Αγνοία του

Ζαν-Νικολά-Αρτύρ Ρεμπώ

του Οδυσσέα Ελύτη

          Να μιλήσεις για τον Ρεμπώ σήμερα είναι αναίδεια. Θα την ενασκήσω ανερυθρίαστα.  Δε χρειάζεται να 'σαι σοφός για να φέρεις λουλούδια στον τάφο ενός σοφού. 
   Πόσο μάλλον όταν, κοντά στις γλαδιόλες και στις ντάλιες που αφθονούν, αισθάνεσαι την ανάγκη να υπάρχουν και μερικές ανεμώνες. Οι ωραιοπαθείς παρομοιώσεις, προκειμένου για τον Ρεμπώ, έχουν μιαν ομοιοπαθητική θεραπευτική ιδιότητα. 

   Δεκαεννέα χρονών διάβαζα κιόλας το περίφημο βιβλίο του Ζακ Ριβιέ, χωρίς να καταλαβαίνω τίποτε. Όμως όταν τό 'κλεινα κι έσβηνα το φως για να κοιμηθώ, με κυνηγούσανε  μυστηριώδεις φράσεις...

   Όμως. Από τη στιγμή εκείνη όσοι δεν πέρασαν από το δίαυλο μιας αισθαντικότητας, όπως αυτή, απόμειναν κωφάλαλοι. Και φοβούμαι ότι η διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στην ποίηση που εκπορεύεται από τις Αγγλοσαξωνικές χώρες και στην άλλη, που μας έρχεται από τις Λατινικές -παρ' όλη την βρετανίζουσα πλευρά του ίδιου του Ρεμπώ και παρ' όλες τις ερωτοτροπίες του Τ.Σ. Έλιοτ με τους Λαφόρζ και Σια - έχει τη ρίζα της εκεί. 

   Στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Όπου ελάχιστοι τότε, όλοι τους κατόπιν, διδάχτηκαν από έναν "εν αγνοία του μεγαλοφυή" τη λεγόμενη αλχημεία του λόγου. 
Η λέξη, το ξέρω, παρ' όλο που μας την έσωσε ο ίδιος, εξερεθίζει στις ημέρες μας τη στενοκεφαλιά των ορθολογιστών με τον ίδιο τρόπο που η λέξη "Θεός" ανακόπτει το δρόμο της μπροστά στην κοντομυαλοσύνη των, παλαιού τύπου, επαναστατών.

   Χρειάζεται να καθαρίσει το κεφάλι μας από τις εννοιολογικές διαστρεβλώσεις των καιρών μας για να δούμε πάλι τη ζωή πανοραμικά -και στερεοσκοπικά- ως τ' απώτατα βάθη της, ως τις πιο μακρινές της κορυφογραμμές. 

   Αλλά να τι ήθελα να πω: τη διαφάνεια που μας είναι απαραίτητη για μια τέτοια "πολυδιάστατη όραση", αυτήν είναι που συγκατατέθηκε να μας δώσει ο νεαρός απόφοιτος του Λυκείου της Charleville, προτού μουντζώνει τη φυλή των γραφιάδων και πάει να μονάσει, με τον τρόπο του, στο αιχμηρό Harrar.

   Ποιός μας μίλησε για τη διαφάνεια αυτή, εννοώ την αρετή να βλέπουμε, διαβάζοντας ένα στίχο, ταυτόχρονα όλα τα στρώματα που μας συνθέτουν, μιας που καλά ή κακά ευρέθηκε να 'μαστε πολύπλοκοι;
   Τον είπαν τρελό κι είναι το λιγότερο. Τον είπαν μυστικιστή, νεοχριστιανό, άθρησκο, αντάρτη, ακόμη και οργισμένο ή κομμουνιστή προτού υπάρξουν οι όροι. Τον είπαν δαίμονα ή άγγελο.
Εδώ, σ' αυτό το τελευταίο, αν μπορούσαμε ν' αντικαταστήσουμε το διαζευτικό "ή" μ' ένα σκέτο "και", θ' αρχίζαμε να πλησιάζουμε την αλήθεια. 
- Μα είναι αντιφατικό
- Ε, ακριβώς γι αυτό.

   Η χώρα της Αθωότητας είναι το ίδιο απέραντη, το ίδιο ανεξερεύνητη, όσο και η χώρα του Κακού. 
   Υπερτοποθετημένες ή καλύτερα ενδοτοποθετημένες μέσα μας, στο σημείο που, για την ανθρώπινη ψυχή, σταματά ή σκοπιμότητα και αχρηστεύεται κάθε έννοια συναλλαγής, αναγκαστικά, θα πρέπει σε κάποια ζώνη τους έσχατη και ακραία να συνορεύουν. 

   Αν υπήρχανε τοπογράφοι της ψυχής -τους ποιητές δεν τους πιστεύουμε -θα βλέπαμε ακόμη και με γραμμικά σύμβολα, πόσο εξίσου στοιχίζει να γίνεται το μαύρο άσπρο ή το άσπρο μαύρο, πάντοτε "εις χρέωσιν" του θυμικού μας. 

   Μια μέρα, αιφνιδιαστικά, ένα παιδί σαν αυτό, μες στη θολούρα της Oise και στα λατινικά της καθολικής εκκλησίας, είδε κυανό το Όμικρον και το Έψιλον λευκό. 
Που σημαίνει ότι, σε μιαν άλλη κλίμακα, μπόρεσε να επισημάνει την "Εποχή των Δολοφόνων" έναν αιώνα πριν εξαναγκαστούμε να τη ζήσουμε και ν' αφαιρέσει επιδέξια κι ανάλαφρα τους πέπλους της ανώνυμης Θεάς, πολλούς αιώνες μετά που οι άνθρωποι απομυστικοποιήσανε  τ' απόκοσμα σήματα της.

   Πρόκειται για μιαν άγνωστη, που ακόμη και σήμερα μοιάζει δύσκολη. Που μας παρασύρει να νομίσουμε ότι η ποίηση είναι δύσκολη, όπως ο μύωπας που αμφιβάλλει για το καθαρό νερό ενώ θα 'πρεπε ν' αμφιβάλλει για τα μάτια του.

Φτάνοντας, άγνωστο πως, στα σύνορα ο Ρεμπώ οικειοποιήθηκε όλες τις δαιμονικές δυνάμεις που μπόρεσε, για να τις εξαπολύσει μέσα στη χώρα της αθωότητας. 
Ο Παράδεισος άρχισε ν' αποκτάει τα αγρίμια του και οι θεατές να μην παραδέχονται ότι είναι δυνατόν να προσεύχεσαι γρυλλίζοντας: De profundis, Domine, suis-je bete!

   Αλλά βέβαια οι βλάκες είμαστε μεις. Προ πάντων σήμερα, που σε μια διηνεκή προπαραμονή θανάτου ταξινομούμε μίση και διαρθρώνουμε διαβολές, έτοιμοι ν' απαρνηθούμε την οντότητα μας για ένα τίποτε, που ακόμη και να κάτι έκτακτο -ένας έρωτας, ένας στίχος- μας αποσπάσει για μια στιγμή, αλίμονο, κάποιο άλλο του εαυτού μας ομοίωμα εξακολουθεί να πίνει ουίσκι, να βλέπει τηλεόραση και να πηγαίνει λουλούδια στην Κα Πρεσβευτού.

   Σε μια τέτοια καλλιγραφική ψευτιά, μεταφερμένη στη σύνταξη, θέλησε ο Ρεμπώ να δώσει την κλοτσιά του και να επαναφέρει επίθετο, ρήμα και ουσιαστικό στην πρώτη φύση τους, όπως θα λέγαμε, λουλούδι, φύλλο, χέρι, στους αγρούς.

   Τώρα: τι σχέση έχουν όλ' αυτά με την Ποίηση και με την αποστολή της;
Μεγάλη. Τη μόνη. Από το στοιχείο του συγκεκριμένου, στο όραμα. Και από την κατάρα, στην ευχή. Προβαδίζοντας ανάμεσα στους θρησκευόμενους όλων των εποχών και, χωρίς να το επιδιώκει, απλά και μόνον έχοντας αποσυστηματοποιήσει τις αισθήσεις μέσα του, ύψωσε το κεφάλι του ο ποιητής αυτός όπως δεν το είχε -αν εξαιρέσουμε τον Holderlin- υψώσει κανένας άλλος.

   Τα κάτω από τη γραμμή τα έφερε από πάνω. Είναι το πιο δύσκολο κατόρθωμα στην πνευματική δημιουργία. Το καράβι που βουλιάζει εδώ, ν' ανοίγει τα πανιά του εκεί, το δέρμα που μελανιάζει στη γη, να χρυσίζει στον ουρανό, το τέρας που εφεύραμε για να μας υποδουλώνει σήμερα, να επανέρχεται αύριο στη φυσική του κατάσταση.

Η αθωότητα του Ρεμπώ, από την άποψη αυτή, γίνεται τρομακτικά επίκαιρη. Κατηγορούμενος χωρίς να έχει φταίξει και συνάμα Εισαγγελέας χωρίς να έχει διοριστεί, βγάζει την απόφαση του σα Δικαστής και την εκτελεί σαν όργανο του νόμου, ο ίδιος. 
___________________
από ανοιχτά χαρτιά, Οδυσσέας Ελύτης



   * Αρθούρος Ρεμπώ (Arthur Rimbaud, πλήρες όνομα Ζαν-Νικολά-Αρτύρ Ρεμπώ, 20 Οκτωβρίου 1854- 10 Νοεμβρίου 1891 ήταν Γάλλος ποιητής. Θεωρείται ένας από τους μείζονες εκπροσώπους του συμβουλισμού, με σημαντική επίδραση στη μοντέρνα ποίηση, παρά το γεγονός πως εγκατέλειψε οριστικά τη λογοτεχνία στην ηλικία των είκοσι ετών.

Utopia